Composita, revisa, & a Congregatione Reformationis approbata, ut uniforme, faciliúsque de Rebus Fidei exercitium reddatur.
**********************
Vetero-Pragæ in Aula-Regia, impressum apud Franciscum Carolum Hladky, Archi-Episc. Typographum 1747.
CAPUT I. Quid Doctrina Christiana sit, & quæ illius sint principales partes?
II. Explicatio signi Sanctissimæ Crucis.
III. Declaratio Symboli, seu XII. Articulorum.
IV. Explicatio Orationis Dominicæ.
V. Explicatio Salutationis Angelicæ.
VI. Explicatio Decalogi, seu decem Præceptorum DEI.
Explicatio prìmi Præcepti.
Secundi præcepti.
Tertii præcepti.
Quarti præcepti.
Quinti præcepti.
Sexti præcepti.
Septimi præcepti.
Octavi præcepti.
Noni præcepti.
Decimi præcepti..
VII. Explicatio Præceptorum Ecclesiæ.
VIII. Explicatio Consiliorum Evangelicorum.
IX. Explicatio Sacramentorum S. Ecclesiæ.
De Baptismo.
De Confirmatione.
De Sanctissima Eucharistia.
De Pœnitentia.
De Extrema Unctione.
De Sacramento Ordinis.
De Sacramento Matrimonii
X. De virtutibus in genere.
XI. De Virtutibus Theologicis.
XII. De Virtutibus Cardinalibus.
XIII. De VII. donis Spiritûs sancti.
XIV. De octo Beatitudinibus.
XV. De septem operibus misericordiæ corporalibus, & septem spiritualibus.
XVI. De vitiis & peccatis in genere.
XVII. De peccato originali.
XVIII. De peccato mortali & veniali.
XIX. De septem peccatis capitalibus.
XX. De peccatis in Spiritum Sanctum.
XXI. De peccatis in cœlum clamantibus.
XXII. De quatuor Novissimis
FINIS.
NOS JOANNES MAURITIUS GUSTAVUS, DEI Gratiâ Archi-Episcopus Pragensis, Sedis Apostolicæ Legatus Natus, Sac. Rom. Imp. Princeps, Comes de MANDERSCHEID, BLANCKENHEIM, & GEROLDSTEIN, L.B. in Junkerath, Dominus in Pettingen, Daun & Erp: Suæ Sac. Cæs. Regiǽque; Majestatis Consiliarius Intimus Actualis, Incl. Regni Bohemiæ Primas, Carolo-Ferdin. Universitatis Pragensis, Perpetuus Cancellarius, &c. &c.
Universo Clero Archi-Diœceseos Nostra Pragensis in Vinea Domini laborantibus, & quibusvis Concionatoribus, salutem & Paternam Benedictionem.
QUæ nobis hactenus cura, & quàm assidua fuerit solicitudo de commissis vigilantiæ nostræ fidelibus ritè, ac præprimis in fidei rudimentis, atque Doctrina Christiana, instituendis, satìs superque perspectum est legentibus Decreta, Authoritate nostrâ quot annis edi, & ad Clerum universum amplissimæ hujus Archi-Diœcesis per literas patentes mitti solita. In quo à Prædecessorum nostrorum Archi-Èpiscoporum Pragensium pastorali zelo, quibus catechetica fidelium instructio æquè cordi erat, minimè recedendum nobis censuimus. Ac præsertim collaudavimus constitutionem illam An. 1605. in Synodo Pragensi sub rubrica: De Doctrinæ Christianæ initiis utiliter ac providè sancitam, in qua (conformiter ad Bullam S. Pii V. quæ incipit: Ex Debito A. 1572. die 6. Octobris editam & publicatam) jubentur Parochi in Ecclesiis suis parochialibus erigere societatem Doctrinæ Christianæ sub certis regulis & statutis sibi præscriptis aut præscribendis ; & quo negotium excolendæ ejusdem Doctrinæ feliciùs procedat, quospiam Adjutores, Operarios & Officiales eligere ac determinare, proutì in adducto Synodi loco pluribus id explicatur. Quod quidem pium opus tantò uberiori cum studio iterùm iterùmque nunc commendamus, postquàm Clemens XII. & discentibus & docentibus etiam plenarias concessit Indulgentias, per unum Breve A. 1736. editum, quod per extendum infrà recensetur.
Nè autem incertis, vagísque in re tanti momenti passibus ambularetur, libellos quosdam manuales Catechesim continentes, juxta quos Doctrina Christiana uniformiter traderetur pro temporum vicissitudine & exigentia, ad usum tam Curatorum & Missionariorum, quàm ipsorum Catechisandorum, in hac Archi-Diœcesi nostra, tam Prædecessores nostri, quàm nos ipsi novissimè in linguis vernaculis procudi fecimus, quibus ùt ùt nihil defuerit, aut desit adhuc, quod ad formandos genuinos orthodoxæ Ecclesiæ filios desiderari possit; invitati attamen per unum Breve à SS. DD. N. D. Benedicto Divinâ Providentiâ PP. hujus nominis XIV. ad omnes totius Ecclesiæ Episcopos & locorum Ordinarios Romæ apud S. Mariam M. die 7. Febr. A. 1742. emanatum, (in quo inter plura alia salubria, quæ statuuntur, etiam Catechismus ab Eminentissimo quondam Cardinale Bellarmino jam dudum jussu SS. M. Clementis VIII. Papæ compositus, sæpiúsque subinde ob operis præstantiam ac utilitatem recusus collaudatur,) in eam abivimus sententiam, ut eâ catecheticorum libellorum copiâ non obstante, adhuc istum, mole quidem non magnum, rerum tamen & doctrinæ ubertate grandem, quem non minùs Authoris orbi catholico notissimi, & in re dogmatica, versatissimi, famæ nominisque celebritas commendat, recendoribus typis, in usum hujus amplissimæ Archi-Diœceseos donaremus.
Jussimus itaque hujus exacti, atque ità ipsiusmet SSmi. Pontificis oraculo comprobati Catechismi tot imprimi transsumpta seu exemplaria, quot Archi-Diœcesi nostræ, & multis, quos in ea numeramus, Operariis judicavimus suffectura: nec prætermisimus cum purioribus ejusdem editionibus, hanc jussu nostro factam conferre, & à mendis, qui librariorum interdum vitio irrepunt, quantum quidem fieri potuit, vindicare.
Residuum est, ut solicitis justisque Sanctissimi Pontificis intentionibus & Nostris, ille, quem optamus, fructus respondeat, qui non est alius, quàm ut omnes, ii præsertim, ad quos se nostra Pastoralis cura extendit, fiant Docibiles DEI: nè nostris improperetur temporibus, quod olim per Oseam populo Judæorum: Non est scientia DEI in terra. Oseæ 4. v. 1. Nam ac primùm hæc à Regnis ac Provinciis exulat, turmatim omnibus janua aperitur sceleribus, profequente eodem Propheta, qui subdit: Maledictum, & mendacium, & homicidium, & furtum, & adulterium inundaverunt:
Agite ergo, & Doctrinam, quam in hoc vobis libello porrigimus, more discretæ nutricis masticate ipsi primùm, tum bene digestam teneriori fidelium gregi, cui ad digerendas sublimiorum contemplationum veritates adhuc infirma est virtus, pro mensura capacitatis proponite ac ingerite: memores Apostolorum Principem dum ad novellum Christianorum germen scriberet, monere: Quali modò geniti infantes non cibum fortem, sed lac concupiscerent, ut in eo crescerent ad salutem 1. Petr. 2, v. 2. Ità partes muneris vestri potiores implebitis, ità lapides pro Domo DEI, quæ est Eclesia, vivos, aptabitis, ità demum nostræ de vobis expectationi abunde respondebitis: habituri olim finem & prœmium Fidei & Doctrinæ vestræ salutem animarum, & ea, quæ reposita sunt fidelibus operariis bona in futurum. Ad quod dum vobis Paternam Benedictionem nostram peramanter impertimur, vos omnes unà cum grege vobis concredito in visceribus Domini complectimur. Decretum in Residentia nostra Archi-Episc. Pragæ 7. Aprilis 1747.
JOAN. MAURITIUS
Diversarum Indulgentiarum, docentibus, & Adultis discentibus Doctrinam Christianam in Urbe, ac Italia, Insulísque adjacentibus concessarum, ad Universos Christifideles ubicunque locorum existentes.
Pastoralis Officii, quô Catholicæ Ecclesiæ regimini Divina Dispositione præsidemus, debitum exigit, ut ad ea potissimùm curam, & solicitudinem nostram intendamus, quæ ad augendam fidelium religionem, & animarum salutem imprimis conducere in Domino conspimus. Aliàs siquidem ad uberes fructus, ac spiritualem Christi fidelium ædificationem, quæ ex assiduo usu, & explicatione Catechismi, sive Doctrinæ Christianæ provenire noscebantur, paternæ dirigentes considerationis nostræ intuitum, diversas ordinationes à nonnullis diversis Pontificibus Prædecessoribus nostris ad promovendum hoc pium, fidelíque populo adeò necessarium opus, quô ille fidei Catholicæ rudimentis, ac mysteriis, Christianísque virtutibus instruitur, salubriter edítas, per edictum die XV. Novembris Annô MDCCXXX jussu nostro promulgatum confirmavimus, ac etiam ampliavmius; & subinde Christi fideles tam Almæ Urbis nostræ, quàm universæ Italiæ, ac Insularum adjacentium pro tempore existentes, ut operi hujusmodi ferventiùs incumberent, excitare volentes, omnes, ac singulas Indulgentias, & peccatorum remissiones, ac pœnitentiarum relaxationes, quæ à quibusvis Romanis Pontificibus Prædecessoribus quoque nostris præfatum Catechismum, seu Doctrinam Christianam juxta Decreta Concilii Tridentini in Ecclesiis, & Oratoriis pueros docentibus, aut eidem, dum traditur interessentibus, eatenus concessæ reperiebantur, ad Adultos Urbis, Italiæ, & Insularum prædictarum ipsi Catechismo, seu Doctrinæ Christianæ interessentes extendimus. Præterea eisdem adultis, qui verè pœnitentes, & confessi, ac sacra communione refecti, ejusmodi pio exercitio devotè intervenirent, qua vice id agerent, septem annos, & totidem quadragenas de injunctis eis, seu aliàs quomodolibet debitis pœnitentiis in forma Ecclesiæ consveta relaxavimus; qui verò illud assiduè frequentarent, eundem Catechismum, Doctrinámve Christianam docentes, vel addiscentes, ac verè similiter pœnitentes & confessi, sacráque communione refecti, pro Christianorum Principum concordia, hæresum extirpatione, ac Sanctæ Matris Ecclesiæ exaltatione pias ad DEum preces effunderent, in Nativitatis Domini Nostri JEsu Christi, Paschatis, Resurrectionis Dominicæ, nec non Sanctorum Petri, & Pauli Apostolorum festis diebus, plenariam omnium peccatorum suorum indulgentiam, & remissionem misericorditer in Domino concessimus, & aliàs prout in Nostris in pari forma Brevis die XXVII. Junii MDCCXXXV. desuper expeditis literis, quas perpetuis futuris temporibus valere statuimus, quarúmque tenorem præsentibus pro plenè & sufficienter expresso, & de verbo ad verbum inserto haberi volumus, uberius continetur. Nunc autem Nos memorati Catechismi, seu Doctrinæ Christianæ usum, & frequentiam tantopere commendabilem, ac salutarem, nè fideles circumferantur tanquam parvuli fluctuantes omni vento Doctrinæ, sed firmo fidei fundamento adhærentes, coædificentur in habitaculum DEI in Spiritu Sancto, ubique locorum, ac gentium propagari, magísque in dies augeri enixe cupientes, supplicationibus etiam plurimorum ex Venerabilibus Fratribus Archi-Episcopis & Episcopis extra Italiam hujusmodi existentibus, nec non dilectorum filiorum Officialium, & Confratrum Archi-Confraternitatis Doctrinæ Christianæ in Urbe præfatæ dudum auctoritate Apostolica erectæ nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, concessionem indulgentiarum & peccatorum remissionem, pœnitentiarúmque relaxationem, docentibus, & adultis addiscentibus Catechismum, seu Doctrinam in Urbe, Italia, ac Insulis adjacentibus à Nobis factam, sicut præmittitur, expeditásque desuper literas Nostras prædictas, ad universos Christi fideles ubicunque locorum nunc & pro tempore existentes eumdem Catechismum, Doctrinámve Christianam similiter docentes, & Adultos addiscentes, servatà earumdem litterarum Nostrarum formâ, & dispositione, auctoritate Apostolica tenore præsentium in perpetuum, extendimus similiter, & ampliamus. Non obstantibus nostra de non concedendis Indulgentiis adinstar, aliisque constitutionibus, & Ordinationibus Apostolicis, cæterísque contrariis, quibuscunque. Volumus autem, ut ipsarum præsentium literarum transumptis, seu exemplis etiam impressis, manu alicujus Notarii publici subscriptis, & sigillô personæ in dignitate Ecclesiastica constitutæ munitis, eadem prorsus fides adhibeatur, quæ adhiberetur ipsis præsentibus, si forent exhibitæ, vel ostensæ. Datum Romæ apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XVI. Maji. MDCCXXXVI. Pontificatûs Nostri Annô Sextô.
DISCIPULUS. Cùm intelligam cognitionem Doctrinæ Christianæ ad salutem necessariam, nunc in primis mihi declarari desidero, quidnam Doctrina Christiana sit?
MAGISTER. Doctrina Christiana breve quoddam compendium est, sive summarium omnium illorum, quæ Christus Dominus noster, cùm viam nobis salutis monstraret, docuit.
D. Quænam principales partes & magis necessariæ sunt hujus Doctrinæ?
M. Sunt quatuor, scilicet, Symbolum Apostolorum, Oratio Dominica, decem præcepta, & septem Sacramenta.
D. Quare quatuor partes tantùm sunt, & non plures, nec pauciores?
M. Quia tres etiam principales virtutes sunt, videlicet, Fides, Spes, Charitas. Symbolum enim Apostolicum ad fidem ipsam est necessarium, docet namque, quæ credere debeamus. Oratio Dominica necessaria est ad ipsam spem, quippe quæ speranda nobis proponat. Decem Præcepta ad charitatem necessaria sunt, cùm ea doceant, quæ nobis, ut DEO placeamus, facienda sint. Denique septem Sacramenta sunt necessaria, quia sunt instrumenta, quibus recuperamus, & conservamus virtutem, quam antè diximus esse necessariam ad salutem.
D. Da quæso similitudinem per quam meliùs necessitatem harum quatuor partium intelligam?
M. S. Aug. Serm. 22. de Verb. Domini, desumit similitudinem à domo: quia quemadmodum ad structuram domûs necessaria est fundamenti collocatio, deinde murorum inædificatio subsequitur, ac denique tecti impositio, & varia instrumenta: perinde quoque ad structuram salutis in anima nostra faciendam opus est fundamentô fidei, muris spei, ac tectô charitatis; instrumentis denique, quæ ipsa sanctissima Sacramenta sunt.
DISCIPULUS. Priusquam primam hujus doctrinæ partem inchoemus, optarem, ut mihi proponeres, ad quid credendum obligemur, cum rudi succinctáque mysteriorum, quæ magìs necessaria, atque in ipso symbolo continentur, explicatione.
MAGISTER. Rectè mones, sic faciam. Itaque nosse debes, duo esse principalia fidei nostræ mysteria, & in signo illo, quod S. Crucis dicitur, contenta. Primum mysterium est Unitas ac Trinitas DEI. Altera verò est Incarnatio ac Passio Salvatoris nostri.
D. Quid per Unitatem ac Trinitatem DEI significas?
M. Hæc sunt sublimia negotia, & deinceps in progressu doctrinæ hujus explicanda. Nunc verò satìs fuerit, si ipsa nomina comprehendere possis & intelligere. Unitas DEI tantundem est, ac res aliqua omnes res creatas longè transcendens, quæ principium non habeat, sed semper fuerit, & erit semper, omnésque alias à se creatas conservet, ac gubernet, & quæ præ omnibus sit altissima, sit pulcherrima, sit nobilissima, potentissimáque Domina rerum omnium. Et ea DEus vocatur, qui unus est, siquidem nonnisi una vera Deitas esse potest, hoc est, una soláque natura & essentia, infinitè potens, sapiens, bona, &c. Nihilominus invenitur hæc Deitas in tribus personis, nempe, Patre, Filio, ac Spiritu Sancto, trina quoad personas, quoad naturam verò atque essentiam, quam eandem sortiuntur, una. Declarabo rem exemplô. Si tres personæ tantummodo in terris essent, quarum una Petrus, altera Paulus, tertia Joannes vocarentur, unam eandémque animam, unum idémque corpus habentes, dicerentur tres personæ, quia una foret Petri, altera Pauli, tertia Joannis: nihilominus unus homo essent, non tres homines, cum neque tres animas, neque tria corpora haberent, sed unum corpus, & unam animam. Quod quidem inter homines fieri est impossibile, cùm essentia eorum exigua sit ac finita, atque ideo esse in pluribus personis nequeat. Cæterùm DEI essentia, ipsáque Divinitas cùm infinita sit, ideò illa eadem essentia, illáque Divinitas quæ in Patre est, invenitur etiam in Filio, ac Spiritu Sancto. Itaque tres personæ sunt, nam una Patris est, altera Filii, tertia Spiritûs Sancti, unus tamen DEus sunt, cùm unam solum Deitatem, unam essentiam, unam potentiam, sapientiam, bonitatem, & sic de cæteris, habeant.
D. Age dic mihi, quid est Incarnatio & Passio Christi Salvatoris nostri?
M. Hic sciendum, secundam in Trinitate personam, quam Filium nominamus ad esse suum divinum, quod ante creationem mundi, imò ab omni æternitate habuit, humanam carnem, humanámque animam assumpsisse, id est, totam naturam nostram in utero castissimæ Virginis sibi univisse, & hoc pacto ille, qui priùs solùm DEus erat, deinceps & DEus & homo esse cœpit. Et posteaquam triginta tribus annis cum hominibus conversatus fuisset, viam salutis demonstrando, multáque miracula patrando, tandem in crucem se tolli permisit, in qua & exspiravit, ut Patri pro peccatis totius mundi satisfaceret, qui nihilominus tertio post mortem die ad vitam resurrexit, & quadragesimo post Resurrectionem ad cœlos ascendit, uti in explicatione duodecim articulorum postmodum fusiùs dicetur. Et hæc Incarnatio & Passio Salvatoris nostri sunt.
D. Quamobrem hæc præcipua fidei nostræ mysteria sunt?
M. Quia prius hominis ipsius principium finémque ultimum complectitur; posterius verò, quia medium unicum & efficacissimum ad cognoscendum primum hoc principium, finémque ultimum consequendum, præbet. Deinde quia per fidem, confessionémque horum duorum mysteriorum, à falsis gentilium sectis discernimur, item Turcarum, Judæorum & Hæreticorum. Denique quia sinè fide & confessione horum duorum mysteriorum nemo salvari potest.
D. Quo pacto hæc mysteria in Sanctissimo Crucis signo comprehenduntur?
M. Consignando nos Sanctissimô Crucis signô dicimus: In nomine Patris, & Filii, & Spiritûs Sancti, signamúsque nos per modum Crucis. Dexterâ enim frontem contingimus, dicendo: In nomine Patris, dein pectus, dicendo: Filii, tandem attollimus dexteram, & à sinistro humero ad dexterum progredimur, dicendo: & Spiritûs Sancti. Verbum, In nomine, significat Unitatem DEI, dicimus enim, In nomine, & non in nominibus; item per illud: In nomine, divina potentia designatur, quæ in tribus personis est sola. Porrò verba: Patris, Filii, & Spiritûs Sancti, Trinitatem Personarum demonstrant. Verùm consignatio illa, quæ per modum Crucis fit, non modò Passionem, sed consequenter etiam Incarnationem Filii DEI repræsentat. Progressio autem dexteræ à sinistro ad dexterum, non verò à dextero ad sinistrum, significat nos per Passionem Domini nostri à transitoriis ad æterna, & à morte ad vitam translatos esse.
D. Quibus de causis Signum Crucis fit?
M. Primùm quidem fit ideo, ut contestemur nos Christianos esse, id est, milites Christi Imperatoris nostri, quod symbolum quoddam & tanquam vexillum sit, quo milites Christi ab inimicis Ecclesiæ distinguantur, quales Pagani, Judæi, Turcæ & Hæretici sunt. Secundò fit hoc signum Crucis etiam ideo, ut divinum auxilium in omnibus nostris actionibus invocemus. Nam hoc signo Sanctissima Trinitas invocatur, per merita Passionis Christi Salvatoris nostri. Et propterea consueverunt boni Christiani, hoc sibi signum imprimere, quando aut lectô consurgunt, aut domo exeunt, aut mensæ accubant, aut cubitum concedunt, aut aliquod negotium expediendum suscipiunt. Tertull. de corona militis. cap. 3.
Denique fit hoc signum ideo, ut adversus diabolicas tentationes armemur. Diabolus quippe pertimescit signum hoc, & profugit ab eodem, utì malefici supplicii locum videntes. Aug. lib. 83. q. 79. Chrys. hom. 53. in Matth.
Liberatur itaque homo per hoc signum Crucis sæpissimè à multis, tam spiritualibus, quâm temporalibus periculis, si ejus usum cum fide vera exerceat, fiduciáque divinæ misericordiæ, meritorúmque Domini nostri JESU Christi instructus sit.
DISCIPULUS. Nunc veniamus ad primam Doctrinæ Christianæ partem, cupio enim addiscere Symbolum Apostolorum.
M. Symbolum Apostolorum Leo Ep. 17. ad Pulcheriam.
duodecim partes continet, quas articulos vocamus, súntque duodecim pro numero Apostolorum, qui eos composuerunt, & sunt hi.
1. Credo in DEum Patrem Omnipotentem, Creatorem cœli & terræ.
2. Et in JEsum Christum Filium ejus unicum Dominum nostrum.
3. Qui conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex Maria Virgine.
4. Passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus, & sepultus.
5. Descendit ad Inferos, tertia die resurrexit à mortuis.
6. Ascendit ad Cœlos, sedet ad dexteram DEI Patris Omnipotentis.
7. Inde venturus est judicare vivos & mortuos.
8. Credo in Spiritum Sanctum.
9. Sanctam Ecclesiam Catholicam, Sanctorum Communionem.
10. Remissionem peccatorum.
11. Carnis Resurrectionem.
12. Et vitam æternam, Amen.
D. Explica mihi verbotenus articulum primum, videlicet Credo.
M. Tantundem est, ac si diceret: Credo firmiter, & indubitatè omnia illa, quæ his XII. Articulis comprehensa sunt, ideo quidem quòd ipsemet DEus eos, Apostolos suos docuisset, Apostoli verò Ecclesiam, Ecclesia verò nobis eosdem tradidisset. Et quia impossibile est mentiri DEum, ideo credo multò firmiùs res illas, quàm quas vel oculis videam, vel manibus contrectem.
D. Quid est, in DEum?
M. Idem est, ac si diceret, firmiter credendum unum DEum esse, tametsi illum corporalibus oculis non usurpemus; Et ille DEus unus est, quapropter dicit: Credo in DEum, & non in DEO. Nec imaginari sibi oportet, DEum alicui rei corporeæ similem fore, quantumvis magna illa ac speciosa sit; sed contra imaginandum, DEum rem spiritualem esse, quæ semper fuerit, ac futura sit; quæ omnia creaverit, itèm quæ omnia impleat, omnia gubernet, sciátque ac videat universa. Denique quicquid vel oculis usurpes, aut tibi imaginatione repræsentes, de eo dicere cogeris, quod modo mihi repræsentatur, DEus non est, quia infinitô modô ille est melior.
D. Quare DEus Pater vocatur?
M. Quia revera Pater est sui unigeniti Filii, de quo in secundo articulo agendum; deinde quia Pater est omnium bonorum non per naturam, sed per adoptionem; denique quia Pater est omnium creaturarum, non per naturam, nec adoptionem, sed per creationem, quemadmodum ad secundum articulum dicemus.
D. Quare dicis Omnipotens?
M. Quia unum est ex divinis nominibus DEO propriis; Et tametsi multa ejusmodi habeat, utì esse æternum, immensum, infinitum, & similia, nihilominus hoc loco convenientissimè Omnipotens vocatur, nè nos difficulter ad id credendum duceremur, quod ipse cœlos, terrámque condidisset ex nihilo, quemadmodum sequentibus verbis aperitur. Quippe illi, qui omnia facit, quæ vult, ideoque Omnipotens est, nihil difficile esse potest. Si verò dixeris, DEum mori, aut peccare non posse, & ideo omnia non posse; respondeo, quòd posse mori & peccare non potentia, sed impotentia sit, ac si de milite quopiam pugnace diceretur, quòd posset omnes vincere, nec vinci quidem ab uno, nihil fanè illius fortitudini detrahitur, dicendo, quòd vinci non possit, quoniam vinci posse fortitudo non est, sed debilitas.
D. Quid nomen illud, Creator, significat?
M. Significat DEum omnia ex nihilo creavisse, & illum solum omnia, in nihilum reducere posse. Possunt quidem Angeli & homines facere rem aliquam & destruere, quod etiam possunt dæmones; verùm non possunt nisì ex præexistente materia, nec possunt quidquam in nihilum reducere, sed solùm rem unam in alteram commutare, utì lapicida domum ex nihilo construere non potest, sed ad illam opus habet lapidibus, calce, lignis, illorúmque similibus; & ità constructam destruere sic non potest, ut redigatur in nihilum, sed in lapides, pulverem, ligna, similiáque resolvatur; Sic è contrario DEus Creator ideo solus vocatur, quòd solus ille ad rem aliquam creandam condendámque præexistente materia opus non habeat.
D. Quamobrem Creator cœli & terræ dicitur? nunquid DEus etiam aëra, aquam, lapides, animalia, homines, omnes alias res creavit?
M. Nomine cœli & terræ, illa quoque universim accipienda sunt, quæ cœlo terráque cohibentur. Perinde ac si quis diceret, hominem constare anima & corpore, ubi certè omnia illa accipi vult, quæ in hominis corpore inveniuntur, videlicet venas, sanguinem, ossa, nervos, & similia; item omnia, quæ inveniuntur in anima, videlicet intellectum, voluntatem, memoriam, sensus interiores & exteriores, &c. Sic quoque cœli nomine aërem, volucres cœli, itèm nubes ac stellas cœlorum complectere, & denique Angelos. Nomine verò terræ omnia comprehende, quæ aëre ambiuntur, ùt aquæ maris, & fluminum, quæ sunt in inferioribus terræ partibus constitutæ, insuper omnia animalia, herbæ, lapides, metalla, & universa vel terræ, vel maris gremiô comprehensa. Itaque DEus Creator est cœli & terræ, quia hæc duo sunt partes mundi principales. Una quidem superior quam Angeli inhabitent; altera verò inferior, in qua homines degant; quia & hæ principales creaturæ sunt, quibus reliquæ omnes inserviant, quemadmodum ambæ, (eò quod ex nihilo creatæ sint, & ad tantam dignitatem evectæ) ad serviendum DEO sunt obligatæ.
D. Explica mihi modò alterum articulum, videlicet: Et in JEsum Christum, Filium ejus unicum Dominum nostrum.
M. Omnipotens ille DEus, de quo in primo articulo actum est, Filium verum habet & naturalem, quem JEsum Christum dicimus, & ut intelligas quomodo DEus hunc Filium generavit, accipe similitudinem à speculo. Quando quis speculum intuetur, illico producit imaginem, sibi ipsi adeò similem, ut non possit discrimen inveniri, utpote quæ non solum vultum ejus referat, sed etiam motus singulos repræsentet, & utì homo movetur, sic etiam moveatur imago. Quæ imago adeò similis homini sinè ullo labore, sinè tempore, sinè instrumento, verùm derepente, & in ictu oculi, momentóque formatur. Eodem pacto considera, cùm DEus oculo intellectus speculum Deitatis suæ intueretur, statim imaginem sibimetipsi simillimam formavit, & quia DEus huic imagini totum esse suum, totámque naturam contulit, (quod nos intuendo facere nequimus) ideò hæc imago verus DEI Filius est, tametsi nostræ imagines, quas in speculo contuemur, filii nostri non sint. Unde colligere habes, quomodo Filius DEI DEus sit, perinde ac Pater DEus est, & idem DEus cum Patre, quia eandem cum Patre substantiam sortitus est. Deinde Filium Patre non esse juniorem, sed semper fuisse, utì Pater semper fuit. Siquidem ex sola DEI visione progressus est, & DEus seipsum semper vidit, ac intuitus est. Denique Filius DEI non cooperatione fœminæ generatus est in tempore, nec vitiosa libidine, aut aliis imperfectionibus concomitantibus, sed ex solo Patre, sola, ùt dictum, visione sui ipsius, purissimóque oculô intellectûs divini genitus est.
D. Quare hic Filius DEI, JEsus Christus vocatur?
M. Nomen JEsus Salvatorem significat, Christus verò, quia cognomen est, Sacerdotem Summum significat, & Regem Regum. Nam utì in explicatione signi Crucis attigi, ideo factus est homo DEI Filius, ut suo nos sanguine redimeret, & ad æternam salutem reduceret. Atque ideo posteaquam factus homo est, hoc Salvatoris nomen sibi sumpsit, ut ad salvandos homines se venire ostenderet. A Patre quoque honorificô Summi Sacerdotis titulô donatus est, ac Supremi Regis, quæ omnia hoc nomen Christus designat; à quo nomine nos Christiani dicimur.
D. Quare ubi nominatur JESUS, aut pileum detrahimus, aut genu flectimus, quod alio DEI nomine audito non facimus?
M. Ratio est, quia hoc nomen est proprium Filii DEI, cùm reliqua omnia sint communia; itèm per hoc nomen docemur, quomodo DEUS sese propter nos hominem assumendo, humiliaverit. Atque ideo in gratiarum actionem genua curvamus audito hoc nomine. Quod non modò nos homines facimus, sed etiam Angeli DEI in cœlo, & dæmones in inferno genua propter hoc nomen flectunt, illi quidem ex amore spontanei, hi verò ex timore coacti. Voluit namque DEus, ut omnes rationales creaturæ curvarentur coram filio suo, quandoquidem ipsemet adeò curvâsset sese, & usque ad mortem Crucis humiliâsset.
D. Quare JESUS Christus Dominus noster vocatur?
M. Quia unà cum Patre nos creavit, ideoque noster Patronus est, & Dominus utì Pater; magìs verò, quia per acerbos dolores suos, Passionémque à potestate & captivitate diaboli, utì paulò post dicetur, nos liberavit.
D. Sequitur tertius Articulus explicandus. Quid significat: Qui conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex Maria Virgine?
M. Explicatur hoc articulo modus novus & admirandus Incarnationis Filii DEI. Scis omnes homines ex patre ac matre nasci, matrémque virginem non manere, posteaquam concepit & peperit filium; At verò posteaquam Filius DEI incarnatus fuit, noluit Patrem, sed unicam matrem tantùm habere cognomentô Mariam, quæ semper Virgo intemerata permansit. Nam Spiritus Sanctus, qui est tertia in Deitate Persona, & unus idémque cum Patre Filióque DEus, pro infinita sua Omnipotentia, ex purissimo Sanguine hujus Virginis corpus perfectissimi Infantis, eodémque momento nobilissimam animam creavit, & cum corpore Infantis hujus univit; & hæc omnia DEI Filius in suam Personam assumpsit; adeò quidem, ut JEsus Christus, qui antea solùm DEus esset, tandem homo esse cœperit, & quemadmodum qua DEus Patrem habuerit sinè Matre, sic quà homo Matrem habuerit sinè Patre.
D. Libenter exemplo aliquo, aut similitudine intelligerem, quo pacto Virgo concipere potuerit?
M. Arcana DEI mysteria, tametsi non intelligantur, credenda tamen sunt. Plura enim DEus, quam nos ingeniô comprehendere possimus, facere potest; & ideo in initio Symboli dictum est, DEum Omnipotentem esse. Porrò habemus in mundi Creatione hujus perpulchrum exemplum. Scis terram ex seipsa ordinariè non producere granum, si priùs arata, & consita non sit, & madefacta pluviâ, & calefacta sole; nihilominus in principio quando primum granum produxit, terra arata non fuit, nec consita, nec calefacta; & sic (suô modô loquendo) omnino Virgo se habuit, & solùm ex mandato DEI Omnipotentis per virtutem ejusdem DEI illico triticum frumentúmque produxit. Sic quoque & virginalis uterus Mariæ absque ullo humano commercio, ex solo præcepto DEI per operationem Spiritûs Sancti, pretiosissimum illud granum, scilicet animatum Corpus Filii DEI produxit.
D. Quandoquidem JEsus Christus à Spiritu Sancto conceptus est, existimo, non inconvenienter díci posse Spiritum Sanctum quoad Humanitatem ejus Patrem esse?
M. Non est ità, Patrem enim esse aliquem rei alicujus, non sufficit facere illam, sed illam ex propria substantia facere, ideóque dicimus Lapicidam non esse patrem alicujus domus à se factæ, siquidem ex lapidibus illam, non verò ex propria carne construit. Age verò, Spiritus Sanctus fecit Corpus Filii DEI, at fecit de carne Virginis, non verò de sua propria substantia, ideóque Filius DEI non est Filius Spiritûs Sancti, sed est Filius DEI Patris in quantum DEus, quoniam ab illo Divinitatem habet, & est Filius Virginis in quantum homo, quia ab illa carnem humanam suscepit.
D. Quare opus Incarnationis Filii DEI adscribitur Spiritui Sancto? nunquid etiam Pater ac Filius sunt cooperati?
M. Quod operatur una Persona Divina, id operantur etiam simul reliquæ duæ, quoniam eandem habent potentiam, ac bonitatem; sed nihilominus opera potentiæ attribuuntur Patri, sapientiæ verò Filio, amoris denique Spiritui Sancto. Hoc verò opus cùm maximè proprium amoris fuerit, quò DEus erga humanum genus exarserat, ideo DEO Spiritui Sancto tanquam proprium defertur.
D. Doce exemplo aliquo, quo pacto tres personæ ad Incarnationem concurrerint, & solus Filius sit incarnatus.
M. Si unus homo vestem induat, & duo alii illum in induendo juvent, tum illorum tres in illo opere occupantur, & tamen unus solùm induitur. Sic in consummatione Incarnationis Filii DEI, tres personæ quidem sibi invicem præstò fuere, sed solus DEI Filius humanam carnem induit, & Homo factus est.
D. Quare adjicitur in Articulo hoc: Natus ex Maria Virgine?
M. Quia & hìc magnum miraculum reconditum latet: siquidem post novem menses Filius DEI ex utero Virginis Matris, sinè dolore, detrimentóque Virginitatis egressus est, nullum signum Nativitatis suæ relinquendo; utì fecit etiam, cùm in Resurrectione sua clausó Sepulchrô prodiit, & in cœnaculum postmodum clausis foribus est ingressus, ubi Discipuli ejus pariter congregati erant, iterúmque disparuit. Et propterea dicitur, quòd Mater Domini nostri JESU Christi ante partum, in partu, & post partum Virgo permanserit.
D. Quomodo illa verba, quæ in quarto Articulo sequuntur intelligenda sunt, scilicet: Passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus, & sepultus?
M. Articulus ille mysterium utilissimum continet Redemptionis, cujus hæc summa est. Posteaquam Christus conversatus esset in hoc mundo triginta tribus annis, nósque sua vitâ sanctissimâ, & doctrinâ, ac miraculis viam salutis docuisset, à Pontio Pilato innocenter flagellatus est, lignóque Crucis affixus, in quo & mortuus est, & à quibusdam viris sanctis sepultus.
D. Super hoc mysterium aliqua mihi dubia occurrunt, quæ ut mihi explices desidero, quo tantò me gratiorem erga DEum illius beneficii ego exhibere sciam, quantò meliùs id intellexero. Quare, dic mihi, si Christus est Filius DEI Omnipotentis, cur manibus Pilati à Patre suo ereptus non fuit? quin imò si Christus est Filius DEI Patris, cur semetipsum non eripuit?
M. Potuisset Christus mille modis se manibus Pilati subducere, si modò placuisset; imò mundus quâ patet universus, nullô illum malô afficere potuisset, si voluntatis ejus fuisset. Quod hinc perspicuè colligi potest. Nam diu ante præscivit, suísque prædixit Discipulis, Judæos se ad mortem inquisituros esse, irrisuros, flagellaturos, & denique occisuros; non tamen sese abscondit ab illis, sed magìs obviam inimicis suis processit, quibus se comprehendere machinantibus, non tamen agnoscentibus, dixit, se esse, quem quærerent. Et cùm eodem momento illi retrorsum caderent, ùt mortui, non retrocessit, ùt potuit; sed quoad redirent ad se, & consurgerent, exspectavit, & tum demum sese ùt agnum mansuetissimum abduci, quò illis lubebat, permisit.
D. Qua de causa Christus cùm adeò esset innocens, injustè crucifigi, & occidi voluit?
M. Multis quidem de causis, quarum præcipua est, ut DEO Patri pro peccatis nostris satisfaceret. Tua enim interest scire, offensam ex dignitate offensi ponderandam: contrà verò, satisfactionem ex dignitate satisfacientis pensitandam, patet in exemplo. Si servus Principi colaphum impingat, pro excessu utique gravissimo propter dignitatem Principis, id habetur; at verò si Princeps id servo faciat, in minimis id certè, propter vilitatem servi ponitur. Itèm si servus ob Principem pileum deponat, parvi penditur: è contrario autem, si Princeps in gratiam servi eundem detrahat, ex vi supradictæ regulæ, maximi fit. Age verò, posteaquam primus homo, & nos omnes cum illo DEum, qui infinitæ dignitatis est, offendimus, offensa facta infinitam satisfactionem requisivit. Ad quam dignitatem cùm nec homo, nec Angelus penetrare posset, Filius DEI tandem ipsemet venit, qui ùt DEus infinitæ dignitatis erat, assumpta carne mortali, in eadem carne se morte Crucis ad honorem DEI subjecit, & hoc pacto sua pœna pro nostra culpa satisfecit.
D. Quæ est altera causa, quamobrem Christus adeò acerbam mortem exhaurire voluerit?
M. Ut nimirum suô exemplô virtutem patientiæ, humilitatis, obedientiæ, ac charitatis doceret, quæ quatuor virtutes, quatuor extremitatibus Crucis consignantur. Patientia enim major inveniri nequit, quàm mortem adeò ignominiosam innocenter pati: Nec major humilitas, quàm Dominum Dominorum omnium in Crucem in medio latronum tolli; Nec major obedientia, mortem potiùs malle exsorbere, quàm præceptum moriendi Patris non adimplere; Nec denique major charitas, quàm vitam in hostium suorum salutem expendere. Ubi nota charitatem factis magìs, quàm verbis, & magìs passione ipsa, quàm factis demonstrari. Nam Christus non solùm infinitis penè in nos exhibitis beneficiis, sed etiam passione ac morte ipsa, quòd ardentissimè nos diligeret, ostendit.
D. Cùm Christus DEus & Homo sit, ùt suprà dictum est, & DEus Passionis omnis mortísque expers sit, quo pacto hìc dicimus passum illum, & mortuum esse?
M. Ideo, quia DEus & homo sit, potest simul pati & non pati; mori & non mori. In quantum porrò DEus est, non potest pati nec mori, in quantum autem homo est, pati moríque potest. Unde dixi, quia DEus erat, hominem factum esse, ut pro peccatis nostris satisfaceret, pœnâ mortis in sanctissima carne sua susceptâ, quam utique, si homo factus non fuisset, sustinere nequivisset.
D. Si ergo Christus Patri pro peccatis omnium hominum satisfecit, unde est, tot homines damnari, & quare ut pœnitentiam pro peccatis nostris faciamus opus est?
M. Christus quidem pro peccatis omnium hominum abundè satisfecit, nihilominus necessarium est, illam satisfactionem ab hoc & ab illo applicari sibi in particulari. Quod fit per fidem, per Sacramenta & bona opera, præsertim per pœnitentiam, atque ideo pœnitentiæ ac bonis operibus insistendum homini est, tametsi Christus pro nobis passus sit, ac satisfecerit. Quapropter & multi damnantur, & inimici DEI manent, aut quia recipere fidem recusârunt, ùt Judæi, Turcæ, Hæretici; aut adire Sacramenta noluerunt, ùt sunt qui Baptismum admittere renuunt, imò nec confiteri, nec pro virili diluere peccata pœnitendo contendunt, nec divinis præceptis congruenter vivere proponunt.
D. Quod peto mihi exemplô declarari.
M. Cape exemplum hoc. Si quis esset, qui multum laboraret, & labore suo ac molestiis magnam pecuniæ summam lucraretur, quæ ad universa hujus urbis debita deponenda sufficeret, eámque ad mensam daret, cum hac tamen cautela, ut ea nulli, nisì qui aliquod ab eo testimonium adferret, porrigeretur; Is certè, quantum ex parte sua esset, pro omnibus satisfecit, quorum tamen multi obærati manebunt, quia aut superbiâ, sive desidiâ, aliísve malis præpediti, vel testimonium nullum petunt, vel certè ad mensam comparere, ut pecuniam accipiant, respuunt.
D. In quinto Articulo dicitur: Descendit ad Inferos, tertia die resurrexit à mortuis, ubi, quid infernus significet, scire cupio?
M. Infernus infimus est, & profundissimus locus totius mundi, id est, centrum, atque ideo in multis locis scriptura opponit Inferno Cœlum, velut locum altissimum loco infimo. Cæterùm in illa abysso terræ quatuor distinctæ cavernæ sunt, seu magna receptacula. Unum damnatorum, quod omnium profundissimum est; Sic enim convenit, ut superbia diaboli, & homines eorum sequaces sint in loco profundissimo & maximè à paradiso, quàm inveniri potest, remoto. In altero receptaculo, quod paulò altius est, animæ illæ, quæ pœnam purgatorii exsorbent etiam nunc reperiuntur. In tertio verò, quod utroque adhuc altius est, sunt animæ puerorum sinè Baptismo decedentium, qui ignis pœna non torquentur, sed solùm pœnam damni, id est, visionis beatificæ privationem sustinent. In quarto autem, quod tribus illis multò superius est, animæ Patriarcharum & Prophetarum, aliorúmque Sanctorum ante Adventum Christi mortuorum, degebant. Tametsi enim hæ sanctæ animæ purgationis indigæ non fuerint, non tamen antè gloriam intrare potuerunt, quàm morte sua Christus portas æternæ vitæ reserâsset. Quare tamdiu subsistere in illo loco coactæ sunt, qui limbus Patrum quoque, seu sinus Abrahæ vocatur; in quo tantum abest, ut pœnam sustinuerint, ut etiam jucunda corporis quiete, magno cum jubilo Adventum Domini expectantes, perfruitæ sint. Et sic in Evangelio legimus animam Lazari mendici ad quiescendum in sinum Abrahæ delatam esse, ubi à divite Epulone visa fuit, qui cùm in inferni flammis arderet, oculos suos supra se levavit, & Lazarum in longè altiore loco degere, magno gaudio ac consolatione perfusum, fructúmque patientiæ suæ percipientem conspexit.
D. Ad quem ergo horum quatuor locorum inferni descendit Christus post mortem suam?
M. Non est dubium, quin descenderit ad limbum Sanctorum Patrum, eósque derepente beatos reddiderit, & ad cœlorum regnum secum perduxerit. Itèm in aliis quoque inferni locis seipsum spectandum præbuerit, territando dæmones, ùt victoriosus Triumphator, damnatos ùt supremus Judex percellendo, animas verò purgatorii, ùt earum Advocatus & Liberator consolando. Sic enim descendit Christus ad inferos, quemadmodum subinde Rex carcerem ingreditur, ut miseros invisat, gratiámque singulis exhibeat.
D. Cùm Christus jam mortuus esset, & Corpus ejus in sepulchro depositum, non integer Christus descendit ad inferos, sed solùm anima Christi; Quomodo ergo dici potest Christum ad inferos descendisse?
M. Tam fortis licèt mors fuerit, ut animam Christi à corpore separaverit, non tamen potuit ab ejusdem Christi, sive corpore, sive anima Personam Divinam separare. Hinc credimus, Divinam Personam Christi cum corpore in sepulchro decubuisse, eandémque cum anima ad inferos descendisse.
D. Quomodo verificari potest, Christum tertia die à mortuis resurrexisse, quandoquidem ad vesperam die Veneris sepulto jam Christo, usque ad noctem, præcedentem Dominicam diem, quâ resurrexit, non sint duo dies integri?
M. Non dicimus Christum post tres dies, sed tertio die à mortuis excitatum esse, quod est verissimum. Nam in sepulchro die Veneris fuit, qui primus dies fuit non integer; deinde verò die Sabbathi solido, qui alter dies censetur, & denique aliqua diei Dominicæ parte, qui tertius numeratur. Quia dies naturales exordium à vespero præcedente sumunt, quô dies juxta ac nox se dirimunt.
D. Quamobrem Christus non fuit subitò resuscitatus post mortem, sed triduum exspectare voluit?
M. Quia se revera mortuum esse ostendit; ideo quippe tamdiu in sepulchro demorari voluit, ut sufficienter hujus rei veritatem comprobare posset. Ubi quoque & hoc considerandum est, quod quemadmodum Christus triginta tribus annis, aut quatuor in vita hac, mortalis homo vixit; Sic quoque mortis dominio triginta tribus, aut quatuor horis subesse decrevit. Tot enim horæ numerantur, si unam horam diei Veneris, cujus vigesima tertia hora sepultus fuit, & viginti quatuor horas diei Sabbathi, & octo, aut novem horas diei Dominicæ simul componamus, quia resuscitatus Christus est post mediam noctem illucescente aurorâ.
D. Quare de Christo dicitur, quòd resurrexerit, de aliis verò defunctis ùt Lazaro, & viduæ filio, quod resuscitati sint?
M. Hujus ratio est, quòd Christus existens Filius DEI, seipsum resuscitaverit, id est, virtute Divinitatis suæ, animam nimirum corpori uniendo, & sic de novo vivere sit exorsus. Ad Rom. 6.
At verò alii mortui cùm ad vitam propria virtute redire nequiverint, ideo dicitur, quòd ab alio resuscitati sint; utì in extremo judicii die omnes nos à Christo resuscitabimur.
D. Estne aliud insuper discrimen inter Resurrectionem Christi, & aliorum, qui ad vitam redierunt?
M. Hoc discrimen est, quòd alii resuscitati sint mortales, ideóque denuò morituri; Christus autem immortalis resurrexerit, nec ampliùs morti obnoxius esse possit.
D. Nunc ad sextum Articulum progredimur, qui de Christi Ascensione agit; ubi primum scire desidero, quàm diu Christus in terris post Resurrectionem manserit, & qua de causa?
M. Quadraginta dies mansit, utì colligere possumus ex diebus, qui à Festo Resurrectionis, usque ad Festum Ascensionis decurrunt. Causa autem propter quam diu in terris commoratus fuerit, est, quòd multis, diversísque apparitionibus voluerit infallibilis Resurrectionis suæ mysterium stabilire; quia mysterium illud difficiliùs reliquis est, quod qui credit, difficultatem nullam in aliis credendis habet. Siquidem qui resurgit, hunc antè mortuum fuisse necesse est, item mortuum jam antè nasci oportuit. Et sic quicunque Christi Resurrectioni assentitur, haud difficilem se in credenda ejus Morte ac Nativitate præbebit. Unde cùm corpori glorioso mansio terrestris non conveniat, sed cœlestis, ideo qui credit Resurrectionem Salvatoris, facillimè quoque Ascensionem ejus in Cœlos credet.
D. Qua de causa tribuitur Christo, quòd ascenderit ad Cœlos, & de ejus Sanctissima Matre, quòd assumpta sit dicitur, non verò quòd ascenderit?
M. Hujus causam reddere facillimum est, quia Christus, ùt DEus & Homo virtute propria cœlos penetravit, utì etiam virtute propria resurrexit. Mater autem quia creatura erat, omnium tamen dignissima, non virtute propria, sed Spiritûs Sancti resuscitata fuit, & ad regnum cœleste assumpta.
D. Quid significant illa verba: Sedet ad Dexteram DEI Patris Omnipotentis?
M. Cave imagineris tibi à sinistris Filii considere Patrem; aut Patrem in medio esse, & à dextris Filium, à sinistris verò Spiritum Sanctum corporali specie constitutum esse. Quoniam utì Pater, sic & Filius per Divinitatem suam, ùt & Spiritus Sanctus, æquales sunt, nec potest dici, quòd unus à dextris, aut à sinistris alter propriè loquendo consistat. Sed sedere à dextris in hoc articulo tantundem est, atque in æquali celsitudine, Gregor. Nazianz. Orat. 38. quæ est de Nativ. Dom. Ambros. in Epsit. 82. ad Eccles. Vercell.
gloria ac majestate versari, ac proinde qui alteri à latere sedet, non sedet altiore, nec humiliore loco quàm ille. Quò verò hic loquendi modus meliùs intelligatur, ait Scriptura in Psalmo 109. sic incipiente: Dixit Dominus Domino meo, nunc Filium à dextris Patris sedere, nunc verò Patrem à dextris Filii stare, utique significans eos paris eminentiæ esse, utì antè diximus; adeò ut quemadmodum Christus cœlos ascendens, ante omnes choros Angelorum & Ordines, sanctarúmque animarum cœtum, quem eò secum traduxit, locum occupavit, thronúmque gloriæ Altissimi attigit, sic etiam ibidem substitit, neque supra Patrem conscendit, nec infra Patrem consedit, sed ad Patris latus (sic loquendo) sedit, ùt qui parem cum eo gloriam ac majestatem possideat.
D. Quandoquidem Christus DEus & Homo est, cupio scire num ad dexteram DEI Patris sedeat, in quantum DEus solùm est, an verò etiam in quantum Homo?
M. Christus in quantum DEus, est æqualis suo Patri, & in quantum Homo, est minor Patre, nihilominus, quia DEus & Homo est, non sunt duo Christi, nec duæ Personæ, sed tantùm unus Christus, & una Persona, propterea dicitur Christum DEum, & Hominem sedere ad dexteram DEI Patris, & sic Humanitas Domini nostri, id est, caro ejus & anima, sedet in Throno Divino ad dexteram DEI Patris, non ex dignitate propria, sed quia cum Persona veri & naturalis Filii DEI unitæ sunt.
D. Hoc ipsum, quæso, in aliqua similitudine mihi propone.
M. Hanc dabo ejusmodi. Quando Rex purpura amictus in regali solio sedet, & omnes Principes Imperii in humiliori loco quàm Rex, consident, purpura Regis excelsiore in loco est certè, quàm Principes illi, quia in solio regali ipsomet est. Quod ideo fit, non quia purpura æqualis dignitatis cum Rege est, sed quia cum Rege, ùt proprius amictus, unita est; sic quoque sedet Corpus & Anima Christi super omnes Cherubim & Seraphim in Throno DEI ipsomet, non propter dignitatem naturæ, sed propter unionem cum Divinitate, & non solùm ùt purpura cum Rege connexa est, sed multò copulatiùs & arctiùs, nimirum per unionem personalem, utì dictum est.
D. Indè venturus est judicare vivos & mortuos. Quando amabò, ille adventus Domini nostri futurus est?
M. Erit in fine mundi adventus ille; quamobrem scire te cupio mundum hunc aliquando finiendum, Matt. 24. v. 2. 2.Petr.3. Marc.
& omninò destruendum esse per ignem, (utì in diluvio factum fuerat) qui omnia quæcunque in terris sunt, consumet. Et non ampliùs dies neque nox erunt, non matrimonia nec mercaturæ, nec ullæ aliæ res, quas modo videmus. Sic quoque in ultimo die mundi hujus (de quo nemo, quàm vicinus, aut remotus sit, novit) descendet Christus de cœlo, ut generale judicium instituat. Et verba illa: Inde venturus est, erudiunt nos, non credere vel uni, qui se Christum esse jactitat, & nos inescare contendit, utì in fine mundi Anti-Christus facturus est. Nam verus Christus ex deserto non veniet, nec à loco incognito, sed à summo Cœlo descendet cum tanta gloria & majestate, ut nemo dubitare possit, num sit, an verò non sit. Quemadmodum in Sole oriente fit, qui cum tanto lumine prorumpit, ut nemo dubitare queat, num Sol ille sit, an verò non sit.
213.
D. Quare dicimus, quòd judicabit vivos & mortuos, nonne tum homines omnes mortui erunt, & à morte resuscitati?
M. Per vivos & mortuos accipi possunt primò boni, qui spiritualiter in gratia DEI vivunt; deinde verò mali, qui spiritualiter per peccatum mortui sunt. Cæterùm & hoc verum est, descensurum Christum de Cœlo ad judicandum vivos & mortuos, quoad corpus. Nam in illo die multi erunt mortui, & multi quoque vivi invenientur, qui tametsi vivi illo Aug. de Civit. DEI L.20. c.20.
ultimo die sint, & plerique eorum adolescentuli, & pueri, nihilominus uno instanti morientur omnes, & in uno momento denuò resurgent, ut debitum naturæ persolvant.
D. Frequenter audivi, quòd is, qui moritur in peccato mortali, subitò ad infernum vadat, qui verò in gratia DEI, is vel ad purgantem ignem, vel ad Paradisum tendat, quomodo ergo judicari poterunt, si sententia lata est?
M. In cujusque hominis morte particulare judicium super anima ex corpore tum decedente instituitur. In extremo verò Judicii die generale judicium super toto mundo instituetur. Et id quidem multis de causis. Primò, propter honorem DEI, quia multi videntes felicitatem impiorum, & bonorum tribulationem, DEum non rectè mundum administrare judicant. Tum verò clarissimè apparebit, DEum vidisse omnia, & subnotâsse, & justô judiciô impiis temporariam felicitatem indulsisse, ut aliqua eorum bona opera breviusculo tempore remuneraretur, æternam postmodum pœnam illis ob peccata mortalia inflicturus. E contrariò verò bonos temporalibus pœnis exercere, tum ut illos propter venialia peccata castiget, tum verò ut patientiæ illis materiam suppedidet, quandoquidem infinitô illos gloriæ thesaurô propter bona opera sit donaturus. Secundò, propter honorem Christi, qui cùm injustè condemnatus esset, nec multi eum cognovissent & honorâssent, ùt par erat, rationabile inprimis erat, diem unum constitui, in quo sive coactè, sive spontaneè, totus mundus eum, ùt Regem ac Dominum universorum agnosceret, ac honoraret. Tertiò, propter gloriam Sanctorum, quò illi, qui à mundo persecutionem tyrannidémque excepissent, ab omnibus & singulis, quantopere DEus illos honorâsset, viderentur. Quartò, ad ignominiam, & confusionem superborum, hostiúmque DEI. Quintò, ut corpus & anima simul sententiam suam, sive gloriæ, sive damnationis acciperent.
D. Articulus octavus est ejusmodi: Credo in Spiritum Sanctum; Quid verò intelligit per Spiritum Sanctum?
M. Tertia Persona Sanctissimæ Trinitatis hic demonstratur, utì in primo Articulo prima, & in secundo Articulo secunda Persona est demonstrata; adeò ut Spiritus Sanctus nec Pater sit, nec Filius; sed tertia Persona, à Patre Filióque procedens, verúsque DEus, cum Patre & Filio; imò DEus ipsemet, quia nimirum cum Patre & Filio paris Divinitatis est.
D. Idipsum aliqua mihi similitudine ostende.
M. Res Divinæ perfectè ostendi nequeunt, rerum creatarum & præsertim materialium exemplis; nihilominus similitudinem maris seu lacûs accipe. Nam mare à flumine producitur, utì flumen à fonte prorumpit, quæ pura illa atque eadem aqua est: Sic ergo Pater æternus, ùt fons, producit Filium ùt flumen, & tandem Pater, & Filius, ùt fons, ac flumen Spiritum Sanctum producunt, utì mare aliquod: ubi nihilominùs Pater, & Filius, & Spiritus Sanctus non sunt tres Dii, sed unus DEus.
D. Quare tertia Persona in Sanctissima Trinitate Spiritus Sanctus vocatur, nonne etiam omnes Angeli, omnésque animæ beatæ Spiritus sunt.
M. Per excellentiam vocatur DEus: Spiritus verò Sanctus ideo, quia maximè Sanctus est; omnísque Spiritus creati Fabricator, ac Sanctitatis. Quemadmodum multi inter homines sunt, qui Patres & Sancti vocitentur, aut propter officium, aut vitæ integritatem, ùt boni Episcopi, Presbyteri, & Religiosi, nihilominùs nemo Pater Sanctus vocatur, nisì Summus Pontifex; quia id ipsum ei per excellentiam convenit, quandoquidem ille caput omnium est, & Sanctitate vitæ, officiíque sui dignitate, tanquam Personam Christi repræsentans, omnes alios antecellit.
D. Quod si nomen Spiritûs Sancti convenit DEO per excellentiam, quamobrem tertiæ duntaxat personæ attribuitur? nonne etiam Pater, & Filius Spiritus sunt, & Sancti?
M. Ità, omnino sunt; at verò cùm prima Persona proprium nomen habeat, nempe Patris; & secunda Persona, nempe Filii; tertium hoc nomen commune, tertiæ Personæ cessit, quô ab aliis duabus discerneretur. Insuper & hoc sciri debet, si quando tertia Persona Spiritus Sanctus vocitetur, duas illas voculas unum nomen efficere, utì unus homo Joannes Petrus dicitur; quæ conjunctim unum quidem nomen designant, tametsi divisim duo nomina propria existant Joannes & Petrus.
D. Quamobrem Spiritus Sanctus in columbæ specie præsertim super Christi ejúsque Matris effigie depingitur?
M. Nequaquam hìc considerandum est, Spiritum Sanctum corpus habere, aut oculis corporalibus videri posse; sed ideò sic depingitur, ut illius effectus, quos in hominibus operatur, explicentur. Et quia columba simplex est, pura, zelosa, & fœcunda, ideò super Christo ac D. Virgine pingitur, ut Christum ac D. Virginem omnibus donis ac gratiis Spiritûs Sancti repletos fuisse intelligamus, & præsertim sancta simplicitate, puritate, animarum zelo, ac spirituali fœcunditate, quibus infinitos filios, nimirum fideles omnes, bonósque Christianos acquisiverunt.
D. Quare super Apostolis Spiritus Sanctus in specie ignearum linguarum pictus collocatur?
M. Quia nimirum Spiritus Sanctus decimo post Ascensionem Domini die in Apostolos descendit, eósque omni sapientia, amore, ac misericordia adimplevit, eísque qualibet lingua loqui, ut fidem in universo mundo prædicando disseminarent, elargitus est. Et ideo in signum horum admirandorum effectuum, hæ illis linguæ apparuêre. Nam lumen ignís hujus sapientiam significat, ùt ardor ejusdem charitatem, & linguæ species eloquentiam designant. Quod quidem cùm unum ex maximis beneficiis sit, quæ DEUS Ecclesiæ exhibuit, idcircò ingens Festum, quod vel Pentecostes, vel Spiritûs Sancti vocatur, annuè celebrat Ecclesia.
D. Quid nonô Articulô, nimirum, Sanctam Ecclesiam Catholicam, Sanctorum Communionem, designatur?
M. Incipit hìc altera pars Symboli Apostolici. Nam prima pars de DEO agit, altera verò de Ecclesia tanquam Sponsa DEI. Ut enim in DEO Divinitatem ejus, & tres Personas credimus; ità quoque in Ecclesia, Ecclesiam unam credimus, & quæ tria præcipua bona complectatur: quorum primum ad animam pertinet, quod remissio peccatorum est; alterum verò ad corpus, quod est Resurrectio carnis; tertium autem & animam & corpus simul respicit, quod vita æterna est, ùt in sequentibus articulis videbitur.
D. Hunc, quæso, Articulum de verbo ad verbum mihi explica, & primo, quid sit Ecclesia?
M. Ecclesia est quædam convocatio ac congregatio hominum baptizatorum, qui eandem fidem, & legem Christi sub Romani Pontificis obedientia profitentur. Vocatur autem convocatio, quia nos, Christiani non nascimur, quemadmodum nascimur vel Itali, vel Franci, aut alterius Nationis. Sumus enim à DEO vocati, & in hanc congregationem per Baptismum ingressi, qui tanquam janua Ecclesiæ est. At verò Baptismus solus non sufficit, ut simus in Ecclesia, sed opus est credere, & Fidem sanctam, Christíque Legem profiteri, utì illam Pastores, Concionatorésque Ecclesiæ proponunt; nec hoc solum sufficit, sed etiam obedientiæ Romani Pontificis tanquam Christi Vicarii subjici oportet, quod est illum velut Supremum Caput Christi loco, & recognoscere & habere.
D. Quandoquidem Ecclesia congregatio hominum est, quare ergo fabricæ illæ, in quibus SS. Missæ Sacrificium, aliáque Divina Officia peraguntur, appellantur Ecclesiæ?
M. Quia fideles, qui vera Ecclesia sunt, in illis fabricis congregantur, ut exercitia Christiana ibidem tractent; quapropter etiam Ecclesiæ dicuntur, præsertim, quando divino cultui consecratæ & dedicatæ sunt. Cæterùm nos in isto Symboli Articulo non loquimur de Ecclesiis ex saxis lignísque fabrefacta, sed de viva Ecclesia, qualis fideles sunt, baptizati, & ab obedientia Romani Pontificis, ùt dictum est, pendentes.
D. Quare Ecclesia dicitur, & non Ecclesiæ, cum multæ Ecclesiæ in diversis mundi partibus reperiantur?
M. Quia non nisì una Ecclesia est, fideles omnes totius mundi complectens, non solummodò in vivis constitutos, verum etiam eos, qui à mundi principio fuerunt, & usque ad consummationem ejusdem futuri sunt. Et ideo non solùm una, sed & Catholica vocitatur, quia ad quamlibet regionem, seu plagam tempúsque quodlibet sese extendit.
D. Quare una dicitur Ecclesia, cùm tantam hominum multitudinem complectatur?
M. Una vocatur, quia nonnisì unum caput habet, nimirum Christum, & illius locò hìc in terris Romanum Pontificem, & quia Spiritu uno, & una eadémque Lege vegetatur; quemadmodum regnum dicitur unum, quod Regem duntaxat unum, unámque Legem habet, tametsi in illo regno provinciæ multæ, civitates ac pagi inveniantur.
D. Quamobrem hæc Ecclesia, sancta vocatur, cùm tamen perplures in ea scelerati existant?
M. Tribus potissimùm de causis sancta vocatur. Prima est, quia Caput ejus, quod Christus est, est Sanctissimum, quemadmodum homo formosa facie formosus dicitur, tametsi distortum digitum, aut maculam sive in pectore, sive in humero habeat. Secunda est, quia fideles omnes sancti sunt per fidem ejúsque professionem, habent enim fidem unam eámque verissimam ac divinam, habent usum Sacramentorum sanctissimorum eundem, itèm Legem eandem, & quidem justissimam, utpote quæ non nisi bona præcipiat, & prohibeat mala. Tertia, quia aliqui revera in Ecclesia non modò propter fidem ac professionem eandem, sed etiam propter virtutem ac morum integritatem Sancti sunt: utì è contrario Judæi, Turcæ, Hæretici & similes nationes extra Ecclesiam existentes nullô modô revera sancti esse possunt.
D. Quid autem significat, Communionem Sanctorum?
M. Nihil aliud est, quàm dicere Corpus Ecclesiæ eô modô unitum esse, ut si bene uni membro sit, bene sit & reliquis. Ps.118. Rom.12.
Hinc quantumvis in remotissimis plerique regionibus degant, nec nobis noti sint, nihilominus Missæ Sacrificiis, precibus, Divinis Officiis, aliísque id genus bonis operibus eorum communicamus & gaudemus. Quæ communio non modò in terris est, sed etiam eadem Missæ Sacrificia, orationes, bonáque opera in purgatorio existentibus inprimis prosunt, utì quoque orationes in cœlo degentium nobis & animabus in purgatorio constitutis proficuæ sunt.
D. Quod si ità est, supervacaneum erit pro alio particulatim precari, aut pro hac sive illa anima purgatorii Sacrificium Missæ offerre: quandoquidem bona opera omnia communia sunt.
M. Non est ità, tametsi enim Sacrificia Missæ, orationes, aliáque bona opera, suô modô communia sint: Nihilominus illis magìs prosunt, pro quibus particulatim offeruntur, & potiùs his, quàm illis applicantur.
D. Quid de excommunicatis dicemus, an non & illi bonorum operum à fidelibus præstitorum participes redduntur?
M. Ideo autem excommunicati dicuntur, quia Sanctorum communione destituti sunt, ramísque ab arbore præsectis, aut detruncatis à corpore membris, quæ humore, sive per ramos, sive per membra alia unita se spargente carent, simillimi sunt. Unde quanti facienda sit excommunicatio, collige: Cypr. de Unit. Eccles.
Non enim potest DEUM habere Patrem, qui Ecclesiam noluerit habere Matrem.
D. Sunt ergo excommunicati extra Ecclesiam quemadmodum Judæi, aliíque infideles?
M. Ità sunt: nihilominus cum hoc discrimine, Hier. in c.3. ad Tit.
quòd quidem Judæi, & Turcæ sint extra Ecclesiam, eò, quòd nunquam eam per Baptismum ingressi sint, hæretici verò, qui baptizati sunt, eò, quòd fidem perdiderint, extra eam sunt, quia nimirum egressi sunt spontè ab ea, & facti sunt fugitivi. Quamobrem variis eos pœnis Ecclesia cogit, ut ad veram fidem unde exciderunt, redeant, utì pastor ovem ab ovili profugam, pedô, ut repetat ovile, compellit. Verum excommunicati, quia Baptismum & fidem habent, ideo in eam sunt ingressi, & non ex se, sed per vim ab ea proscribuntur, utì pastor scabiosam ovem ab ovili arcet, eámque lupís in prædam dimittit. Non tamen Ecclesia excommunicatos ea mente exigit, ut perpetuò foris maneant, sed ut super inobedientia sua conterantur, eôque modô humiliati ad Ecclesiam petant redire, & de novo ad sinum Matris suæ, Sanctorúmque Communionem recipiantur.
D. Quid porrò est, Remissionem peccatorum, qui decimus Symboli Articulus numeratur?
M. Hoc primum illorum triûm principalium bonorum est, quæ in Ecclesia inveniuntur. Unde sciendum est, homines omnes peccatores nasci & DEI inimicos, & semper de malo in pejus pedetentim prolabi, quoad usque per gratiam DEI aboleantur illorum peccata, & in amicos DEI filiósque denuò asciscantur. Nunc autem gratia illa nusquam nisì in Ecclesia reperitur, in qua vera sunt Sacramenta, & præsertim Ephes. 5. Tit. 3.
Baptismus ac Pœnitentia, quæ velut cœlestes medicinæ homines ab omnibus animæ morbis, id est, peccatis eripiunt, liberántque.
D. Perge paulò meliùs declarare, quantum bonum Remissio peccatorum sit.
M. Non invenitur in mundo peccatô majus malum, non solùm propterea, quòd ex ipso universa tum vitæ hujus, tum alterius mala nascantur, sed etiam, quòd peccatum faciat hominem inimicum DEI. Quid verò pejus dici potest, quàm illius inimicum esse hominem, qui quidlibet, quod vult facere, potest, & cui nemo potest resistere? aut quis illum, cui DEus infensus, potest defendere? E contrario autem non potest in hac vita majus bonum existere, quàm in gratia DEI esse. Quis enim nocere potest illi, qui à DEO defenditur; quandoquidem omnia in ejus manu sunt? In summa nôsti, in rebus corporalibus maximè vitam æstimari, quia ipsa fundamentum bonorum aliorum est omnium: & ideo etiam magìs mortem timeri, quia vitæ è diametro contraria est. Nunc verò, quia peccatum mors spiritualis est animæ, remissio autem peccati spiritualis vita ejusdem animæ: facillimè subducere poteris, quantum in Ecclesia bonum sit, cùm in ea sola Remissio peccati inveniatur.
D. Quid Articulo undecimo, Carnis Resurrectionem, significatur?
M. Hoc alterum bonum principale, quod in Ecclesia est, significatur, & quòd in extremo Judicii die omnes illi, quibus Remissio peccatorum collata fuerit, reviviscant.
D. An non & alii, qui extra Ecclesiam sunt, aut Remissione peccatorum caruerunt, etiam reviviscunt?
M. Quantum ad vitam naturalem attinet, certum est ad eam omnes redire, 1.Corinth.15. Ambr. de Fide Resurrect. Job.19.
sive boni sint, sive mali; nihilominus resurrectio malorum eo fine instituta est, ut pœnis exerceantur æternis, omníque bono careant; quamobrem hæc illorum vita potiùs jugis mors, quàm vera vita vocatur; quomodo etiam vera Resurrectio ad æternam vitam non est nisì bonorum, qui ex humanis sinè peccato discesserunt.
D. Quæso dic mihi, num eadem illa corpora, quæ nunc habemus, resurgant, an vero alia his similia?
M. Non est dubium, quin eadem illa corpora, quæ nunc habemus, resurgent, aliàs vera Resurrectio non esset, si non resurgeret idipsum, quod cecidit, nec ad vitam rediret idipsum, quod mortuum est. Ad hæc resurrectio corporis ideo fiet, ut corpus nostrum, sive præmii, sive pœnæ particeps reddatur, quemadmodum in partem, sive boni operis, sive peccati venit; Itaque necessarium est, idem corpus esse, quoniam aliud nec pœnam, nec præmium mereretur.
D. Quomodo possibile est exustum corpus reviviscere, & cujus cineres, aut vento abrepti, aut in flumen projecti sunt?
M. Aug. de Civit. DEI. L. 22. c. 20.
Propterea in principio Symboli dictum fuit, DEum omnipotentem esse, quia potest facere illud, quod nobis impossibile videtur. At considerato, DEum cœlum terrámque ex nihilo condidisse, haud difficulter credes, illum ad priorem statum hoc posse reducere, quod in favillas redactum est.
D. Quæso, dic mihi, num viri ad esse viri, & fœminæ ad esse fœminæ redeant, num verò omnes idem esse, eandémque formam habituri sint?
M. Aug. de Civ. DEI. L. 22. c. 17.
Necessarium est credere viros ad esse viri, fœminas verò ad esse fœminæ redituros, quia aliàs non essent eadem corpora, quæ erant priùs, ùt jam dixi, eadem nimirum corpora resurrectura. Et tametsi in altera vita generatio filiorum desinat, & neque mariti, nec uxores futuri sint, nihilominus distinctio sexuum mulierem inter ac virum erit, ut quilibet præmiô virtutum propriarum fruatur, quas in sexu suo exercuit. Et quemadmodum in paradiso elegans spectaculum erit, gloriam Martyrum ac Confessorum intueri; sic quoque non minùs erit elegans, gloriam Virginum; elegantissimum verò, gloriam Sanctissimæ Matris Domini nostri videre.
D. Perge porrò mihi dicere, in qua ætate & statura resurgemus, cùm alii in pueritia, alii in juventute, alii in senectute decedant?
M. Omnes resurgemus in illa Aug. de Civ. DEI. L. 22. c. 15.
ætate ac statura, quam habueramus, aut habituri eramus in trigesimo tertio aut quarto ætatis nostræ anno, in quo Christus Dominus noster resurrexit. Quare pueri in ea surgent magnitudine, quam, si trigesimum tertium ætatis suæ annum pertigissent, habituri fuissent. Et senes in flore ætatis suæ resurgent, quo, cum triginta trium annorum essent, fruebantur. Et si quis in vita hac, sive cæcus aut claudus, sive nanus aut alio modo deformis fuerit, sanus, integer, omníque perfectione præditus resurget; quia opera DEI perfecta sunt, Deuter. 32.
ideoque in Resurrectione, quod opus est illi proprium, vitia omnia ac defectus naturæ emendabit.
D. Quid ultimus Articulus, & vitam æternam, designat?
M. Hic perfectam completámque animæ & corporis felicitatem designat, illámque summum bonum esse, finémque ultimum, quem, eò quòd in Ecclesia simus, acquirimus.
D. Dic mihi in particulari, quænam sint bona in vita æterna?
M. Mysterium hoc aliqua similitudine à re mundi hujus petita, ostendam tibi. Nosti in hac vita corpus sanum, elegans, agile, ac robustum desiderari, itèm animam sapientem, docilem, eruditam quoad intellectum, omníque virtute, quoad voluntatem ornatam; insuper & exteriora bona, ut sunt divitiæ, honores, potentiæ, voluptates, desiderantur. Age verò in vita æterna corpus hoc quoad sanitatem, habebit 1. Cor. 15.
immortalitatem & impassibilitatem, id est, nihil erit, quod ei noxium esse possit; quoad pulchritudinem, claritatem, id est, splendorem solis instar; quoad agilitatem, tanta celeritate præditum erit, ut uno momento ab una mundi parte possit se movere ad alteram, & à terra in cœlum usque citra ullam defatigationem; quoad firmitudinem verò tantum robur habebit, ut sine cibo, sine potu, sine somno, sine quiete spiritui vacare possit in omnibus, quæ ei necessaria erunt, & nihil timere. Quoad animam autem, intellectus plenus erit sapientiâ; causam enim rerum omnium, quæ DEUS est, videbit. Voluntas adeò plena erit charitate & bonitate, ut non possit, vel unum facere peccatum veniale. Divitiæ beatorum Luc.20. Apoc.5. & 20.
tantæ erunt, ut nullius rei indigeant, quandoquidem in DEO bonum omne possident. Honor eorum erit, quòd DEI sint filii Angelis æquales. Reges item ac Sacerdotes spirituales in æternum futuri. Aug. de Civ. DEI. L. 22. c. ult.
Potestas autem erit, quòd cum DEO unà Præsides totius orbis, ac conrectores futuri sint, & quidquid voluerint facere possint, quandoquidem adeò uniti voluntati divinæ erunt, ut eis res nulla resistere possit. Denique gaudium eorum ineffabile erit, quia omnes potentiæ tam corporis, quàm animæ maximè, suis objectis convenienter attemperabuntur, ut inde perfecta delectatio, & pax inenarrabilis, gaudium itèm perpetuum, ac jubilus enascatur.
D. Si omnibus hæc communia sint, omnésque modo eodem delectentur, utique in paradiso unus beatior altero non erit?
M. Imò, cujus in vita hac majus meritum fuerit, is majus præmium habebit, eritque beatior; neque tamen invidia ulla, aut displicentia in eis erit, quia singuli quoad capacitatem suam, replebuntur; & quò majora merita acquisiverint, Aug. ubi sup.
hoc majorem gloriam obtinebunt. Ex.gr. Si pater multos filios haberet, quorum unus major altero quoad ætatem esset, & vestem unicuique ex aurea tela contextam staturæ conformem daret, non est dubium, quin majores majorem vestem, & pretiosiorem habituri essent, & nihilominus omnes contenti erunt, nec minores majorum vestes sunt petituri, quia ipsis non benè convenient.
D. Quamobrem hæc cœlestis paradisi gloria vita æterna vocatur, nunquid etiam damnati æternùm vivent in inferno?
M. Vita propriè in illis rebus est, quæ à semetipsis moventur; quo pacto & aquæ salientes fontium, vivæ vocantur, quia moventur; ùt aquæ paludosæ mortuæ, quia stagnant. Ità quoque de Beatis in cœlo dicitur, quòd vitam æternam habeant, quia omne illud agere possunt, quod volunt tam interioribus, quàm exterioribus potentiis sinè impedimento, & quolibet momento, semper pro suo beneplacito se exercentes, operantur. Cæterùm damnati in inferno tametsi vivant, qui nunquam se consumere desinent, nihilominus dicuntur mortem perpetuam exsorbere, quia alligati igni, ac tormentis erunt, & semper id reluctante voluntate passuri, quod nolunt, nec quod volunt, operari poterunt. Beati verò in Cœlo gaudent de omni bono sinè ulla mali mixtura, & damnati in inferno omne malum, quia nequeunt implere, quod volunt, patiuntur.
D. Quid significat vocula, Amen, clausulæ Symboli appensa?
M. Tantundem est, ac dicere, hæc veritas est, id est, omne id, quod dictum est, verum est ac certum.
DISCIPULUS. Cognito jam satis illo, quid credendum est, desidero scire quid sperandum, petendúmque mihi sit, & quo id medio obtinendum?
M. Omne id, quod à me quæris, in Oratione Dominica continetur, quam nos, Pater noster vocamus, quia illa demonstrat, quid petere, & à quo petere debeamus, & illammet orationem medium esse, quo petita impetremus.
D. Quænam Oratio Dominica est?
M. Est hæc: Pater noster, qui es in cœlis, sanctificetur nomen tuum, &c.
D. Quare Oratio Dominica cæteris omnibus orationibus anteponitur?
M. Primò, quia excellentior reliqûis orationibus omnibus est, eò quòd ab ipsomet Christo Domino, qui summa Sapientia est, sit composita. Secundò, quia brevissima est ad discendum, memoriáque retinendum facillima, & quia omnia, quæ à DEO peti possunt, complectitur. Tertiò, Aug. Ep. 121. c. 12.
quia utilissima & efficacissima oratio est, eò quòd ab eo facta sit, qui simul & Judicis & Advocati nostri partes sustineat, ideóque meliùs quodlibet novit, quô pactô, si quid impetrare velimus, petendum sit. Quartò, Conc. Tol. 4. Can. 9. Conc. Rem. Can. 2. Cyprian. serm. 9. Aug. Enc. c. 71.
quia magis necessaria est omnibus, quippe ad quam tenendam memoriâ, ac recitandam quotidie, Christiani omnes obligentur. Unde & quotidiana Oratio dicitur, quæ diebus singulis recitetur.
D. Ordire ergo aliquando explicare prima verba nimirum, Pater noster qui es in cœlis.
M. Hæc verba paucula perbrevis præfationis, & apparatus instar ad orationem ipsam sunt. Ubi enim dicimus DEUM Patrem nostrum esse, audaciam quandam, & ad orandum fiduciam capessimus. Itèm dicendo, qui es in Cœlis, nos ipsos commonefacimus, quòd ipsum adire magna cum reverentia, & humilitate debeamus, quippe qui non terrenus, sed cœlestis Pater sit. Deinde vocando eum Patrem, speramus fore, ut in omnibus gratificetur nobis, quæ ab illo petituri sumus. Dicendo verò, quòd sit, in cœlis, ùt Dominus mundi ac Patronus, intelligimus eum, quicquid vult, facere posse. Denique dicendo, Pater, innuimus nos filios DEI esse & hæredes Paradisi; at eô, qui es in Cœlis, significamus nos in terris esse, neque adhuc hæreditatem nostram obtinere, sed ùt peregrinos & victores in hostili terra versari, ejúsque auxilio inprimis indigere.
D. Unumquodque verbum meliùs mihi explica.
M. Vocula illa, Pater, tametsi DEO ritè, ùt rerum omnium Creatori conveniat; nihilominus in hac oratione DEO, ùt bonorum Christianorum Pater est per adoptionem, attribuitur. Cypr. serm. 6. Aug. L. 2. serm. in monte c. 8. Gregor. Nyss. Or. 2. de Or. Dom. Hieron. Epist. ad Damasum de filio prodigo.
Verum equidem est, & eos, qui converti student, & filii DEI fieri desiderant, posse ad DEUM dicere, Pater noster; Illi autem in veritate non possunt dicere, Pater noster, qui filii DEI non sint, nec esse velint, nec ullam de conversione spem concipiant.
D. Quare dicitur, Pater noster, & non, Pater meus?
M. Dicimus Pater noster, ut significemus nos omnes fratres esse, & ùt fratres nos invicem amare debere, & unum esse tanquam unius Patris filios. Dicitur etiam Pater noster, ut ostendatur communem orationem meliorem esse privatâ, atque ipsimet oranti fructuosiorem. Cùm enim omnes unanimiter dicant, Pater noster, singuli orant pro omnibus, & pro singulis omnes.
D. Quare dicimus, qui es in Cœlis, nonne, DEUS in omni loco est?
M. Dicimus DEUM in cœlis degere, non quasi in omni loco non sit, sed quia cœli nobilior pars mundi sunt, in quibus Divina Majestas, Potentia, ac Sapientia magìs resplendeat; denique in quibus se à facie ad faciem ab Angelis Beatísque videri permittat. Dici Aug. L. 2. de serm. in monte. Cyrill. Catech.5. Myst.
præterea potest in cœlis DEUM esse, quia modo peculiari in Angelis sanctísque hominibus, qui cœli spirituales sunt, habitat.
D. Veniamus nunc ad primam petitionem. Quid verbis illis: Sanctificetur nomen tuum, continetur?
M. Nomen hoc loco famam notitiámque significat; ùt cùm dicimus: hic magnum nomen habet, quia multis notus est; aut certè bonum nomen vel malum habet, quia famæ bonæ, vel malæ est; aut multis notus est, quia velut vir bonus laudatur, vel ùt malus passim proscinditur. Itaque Aug. L. 2. de serm. in monte. Cassian. Coll. 5. Bernard. serm. 6. de Quadr.
nomen DEI sanctificare nihil est aliud quàm DEI notitiam agnitionémque per totum mundum spargere, eámque in ore ac corde hominum sanctam illæsámque conservare, utì in seipsa est. Quia verò in mundo infideles multi DEUM non cognoscentes, multíque mali Christiani in DEUM blasphemi ac maledici inveniuntur, ideo qui filii DEI sunt, zelóque honoris paterni tanguntur, ingenti cum desiderio precantur, ut nomen ejus sanctificetur per orbem universum, id est, ut agnoscatur, ab omnibus adoretur, laudetur, ùt par est, ac benedicatur.
D. Quare petimus à DEO, ut ille ab hominibus cognoscatur & laudetur, nonne satiùs foret, hoc ab hominibus potiùs petere, quàm à DEO?
M. Homo ex seipso DEUM cognoscere non potest, nec laudare. Idcirco à DEO, ut sua sancta gratia cooperetur nobis, petimus, quò infideles, aliíque peccatores convertantur, & conversi cognoscere & laudare ipsius Sanctum Nomen incipiant.
D. Quare ab ea petitione hanc orationem inchoamus, Sanctificetur nomen tuum?
M. Quandoquidem tenemur amare DEUM super omnia, & quidem magìs quàm nosmetipsos, ideo primum ac frequentissimum desiderium nostrum esse debet de gloria DEI: quia propterea quoque creati, & ratione præditi sumus, ut cognoscamus & laudemus DEUM: in quo etiam summum bonum nostrum situm est, ùt infrà dicetur.
D. Declara mihi nunc alteram petitionem, scilicet, Adveniat Regnum tuum.
M. In hac petitione propriam salutem petimus, ídque optimo ordine, quando DEI gloriam petivimus in prima.
D. Quid per Regnum DEI intelligere debemus?
M. Trifariam accipi potest Regnum DEI: DEUS etiam triplex habet Regnum, naturæ, gratiæ, & gloriæ. Regnum naturæ est illud per quod creaturas omnes regit ac gubernat, ùt absolutus rerum omnium Dominus. Tametsi enim mali ad peccandum incumbant, nec Legem DEI observent; nihilominus etiam illos regit DEUS, nam cum illi videtur, conatus eorum impedit, & si subinde, quod volunt, permittat, postmodum tamen severè punit, neque ullus est qui ejus voluntati queat resistere, aut aliter facere quàm ipse vel ordinet, vel permittat.
Regnum gratiæ illud est, quo DEUS animas & corda bonorum Christianorum moderatur ac regit, gratiam & spiritum dando, ut illi promptè serviant, illiúsque honorem præ omnibus quærant.
Regnum gloriæ in altera vita erit, post extremi Judicii diem; quia tunc DEUS cum omnibus Sanctis suis, super omnes res creatas sinè ulla resistentia regnabit; tunc enim dæmonibus, flagitiosísque hominibus potestas omnis eripietur, & in perpetuos inferni carceres detrudentur. Tunc etiam mors, omnísque corruptio cum universis mundi carnísque tentationibus, quibus servi DEI nunc impetuntur, exterminabitur; adeò ut regnum illud prorsus quietum pacificúmque futurum sit, in secura possessione perfectæ æternǽque felicitatis consistens.
D. De quo trium horum regnorum agit hæc petitio?
M. Cyrill. Catech. Myst. Chrys. in c. 6. Matthæi.
Non agit de primo, quia illud venturum non est, sed jam venit. Nec loquitur de secundo, quia de illo in petitione prima actum est, & majore ex parte jam venit. Loquitur ergo de tertio, quod adhuc venturum est, magnóque cum desiderio ab illis omnibus expectatur, qui præsentis vitæ miseriam agnoscunt. Atque ità in hac petitione summum bonum nostrum, & gloria Aug. L. 2. de serm. in monte. Hieron. in c. 6. Matth. Cassian. Coll. 6.
tum corporis, tum animæ perfecta postulatur.
D. Si Regnum DEI, quod hìc petimus, ut citò adveniat, post extremum tantùm Judicii diem initium sumat: ergo petimus etiam, ut hic mundus citò finiatur, útque illico extremus Judicii dies adveniat.
M. Sic est. Tametsi enim amatores mundi hujus tristiora nova audire non possint, quàm si extremus ille dies frequenter eorum auribus insonet; nihilominus cives cœli, qui tanquam peregrini & exules hìc degunt, quoad in terris fuerint, nihil vehementiùs desiderant. Unde (quod S. Augustinus docet Conc.20. in Psal. 118.
) quemadmodum ante Christi in hunc mundum adventum, omnia Sanctorum Patrum veteris Legis desideria ad primum Christi adventum tendebant; ità nunc omnia Sanctorum novæ Legis desideria ad secundum ejusdem adventum tendunt, qui perfectam nobis beatitudinem est allaturus.
D. Transeamus ad petitionem tertiam; Quid significant illa verba: Fiat voluntas tua, sicut in cœlo & in terra?
M. His verbis gratiam petimus divinis mandatis perfectè obsequendi. Cùm enim in secunda petitione vita beata petatur, qui est finis hominis; nunc conveniebat, ut principale medium ad illum finem obtinendum peteretur, quod est observatio mandatorum DEI; quia sic Salvator noster Ma
ait: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Et quia ex nobismetipsis sufficientes non sumus, ad omnia mandata, sicut oportet, observanda, ideo petimus à DEO, ut illius voluntas à nobis fiat; hoc est, ut gratiam donet, suam voluntatem adimplendi, id est, sanctissimis ejus mandatis perfectè obediendi.
rctth.19.
D. Cuperem scire, an præterquam quòd obligamur DEI voluntatem implere, observando ejus mandata, etiam teneamur, dum nobis immittit tribulationes, voluntatem nostram cum divina conformare?
M. Ad minimum obligati sumus non murmurare, nec contra divinam Providentiam querelas movere. Quidquid enim nobis vel immittit, vel sinit evenire, bono fine facit, hoc est, vel ad materiam majoris meriti, si boni simus, vel purgationis, si mali.
D. Quare verba illa adduntur: Sicut in cœlo & in terra?
M. Ut significetur August. serm. 109. de Temp. Cyrill. Catech.5. Myst.
adeò nos debere ad obediendum DEO paratos esse, & cum tanta alacritate & promptitudine ad perfectè observanda illius præcepta ferri, cum quanta in cœlis ad id feruntur Angeli, qui nè minimum quidem defectum in universis DEI præceptis observandis admittunt. Chrys. in 6. Matth. Cyprian. serm. 6. August. L. 2. serm. in monte c. 11.
Potest etiam dici, nos hìc petere, ut peccatores per terram significati, sic obediant DEO, quemadmodum Sancti eidem obediunt, qui significantur per cœlum. Aut certè ut tota Ecclesia, terræ nomine intellecta, perfectè obediat DEO, sicuti Christus illi obedivit, qui per cœlum intelligitur.
D. Veniamus nunc ad quartam petitionem. Quid significat: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie?
M. Valdè rationabiliter hìc petimus panem, quo vita nostra sustentatur, posteaquam petivimus gratiam, quæ ipsamet vita est. Nam qui incipit vivere, ante omnia cibum desiderat, quo vitam sustentet. Verùm adverte quòd in hac petitione primariò panis spiritualis petatur, qui cibus animæ est, secundariò verò panis corporalis, qui cibus est corporis. Per spiritualem cibum Sanctissimum Sacramentum Altaris intelligimus, quod cœlestis ac divinus quidam Panis est, mirabiliter vitam animæ nutriens. Itèm Verbum DEI, quod per Prædicatores propositum, aut librorum spiritualium lectione haustum, non parum eandem animæ vitam nutrit. Denique inspirationes divinas, orationem, & ea omnia intelligimus, quæ vel ad sustentandam gratiam, quam animæ vitam esse diximus, vel eam augendam conducunt. Per panem corporalem intelligimus id omne, quod necessarium est ad sustentationem vitæ corporis, quô velut bonorum operum instrumento anima utitur.
D. Quare panis iste, panis noster vocatur?
M. Non sinè magno mysterio panis ille, noster vocatur. Nam si loquamur de Sanctissimo Sacramento, illud certè panis noster est, quia propter salutem nostram à Spiritu Sancto in utero beatissimæ Virginis formatum est, & in fornace sanctissimæ Crucis excoctum, ac in Altari per manus Sacerdotum apparatum. Itèm noster, quia panis proprius filiorum est, Cyprian. serm. 6.
nec canibus, id est, infidelibus, aut mortali peccato obnoxiis, dari debet. Si loquamur de doctrina, petimus panem nostrum, id est, illum, qui à veris Prædicatoribus, Sacræ Ecclesiæ filiis dispensatur; & non panem alienum, quem hæretici suis asseclis obtrudunt, qui panis corruptus & venenatus est. Si verò loquamur de pane corporali, petimus, ut nostrum panem nobis largiri dignetur, non verò aliorum, id est, ut in justo ac licito quæstu nobis assistere, & possessionibus omnibúsque laboribus nostris benedicere dignetur, quò remotis furto ac fraudibus, vitæ nostræ necessaria provideamus.
D. Quare vocatur panis quotidianus?
M. Panis quotidianus idem est, ac panis diebus singulis necessarius; quia Cyprian. serm. 6. Chrys. in c. 6. Matth.
neque superfluum quid, neque curiosum petimus, sed quod ad simplicem sive corporis, sive animæ sustentationem uno die sufficiat, maximè cùm nos in hac vita peregrinos & hospites esse sciamus.
D. Quare dicimus: Da nobis?
M. Ut intelligamus, quòd licèt ad obtinendum sive spiritualem, sive corporalem panem plurimum laboremus, tamen omnem laborem nostrum inanem fore, nisì DEUS per gratiam suam nobiscum concurrat; quemadmodum sæpè videmus; quantumvis homines in conserendis, ac demetendis agris laborent, tamen propter mundi peccata caritatem annonæ provenire. August. serm. 135.
Petimus insuper, ut DEUS panem nostrum nobis det, id est, ut non solùm in eo procurando succurrat, sed etiam dum illum percipimus, cum sanctificet ac benedicat, ut nobis ad animæ & corporis utilitatem proficiat.
D. Quare vox illa, hodie, adjungitur?
M. Illa vox hodie, totum tempus vitæ nostræ temporalis significat. Cyrill. Catech. Myst. 5. August. Ep. 121. c. 11.
Quare petimus à DEO: ut nos in tota hac peregrinatione nostra, donec cœlestem patriam obtinuerimus, pane spirituali juxtà ac corporali enutriat, ubi non erit ampliùs opus vel Sacramentis, vel Concionibus, nedum cibo corporali. Potest etiam dici, nos à DEO petere, ut hodie illum panem nobis tribuat, quia nolumus de crastino esse soliciti, cùm nesciamus an die crastino simus victuri. Ità enim Christus nos docuit Matth. 6.
non nisì de præsenti esse solicitos. Quamobrem panem, qui hodie sufficiat, petimus hodie, panem cras necessarium cras petituri.
D. Ex jam dictis dubium mihi subnascitur. Si enim non nisì de præsenti soliciti esse debeamus, utique malè faciunt illi, qui à frumento, vino, aliísque necessariis in totum annum sibi prospiciunt.
M. Dominus noster quando nos docet non nisì de præsenti solicitos esse, aliud non intendit, quàm ut nos à superfluis curis absolvat, quibus oratio aliáque ad vitam beatam acquirendam necessaria plurimùm impedidiuntur. Quapropter si cura illa de futuro non sit superflua, sed necessaria, utì est ea, quæ in dictas provisiones faciendas impenditur, tunc circa futurorum procurationem occupari non est malum. Imò talis cura de hodierno die est, non de crastino; si enim semper in crastinum expectare vellemus, nunquam nobis necessaria tempestivè provenirent.
D. Sequitur jam quinta petitio. Quid significat: Et dimitte nobis debita nostra, sicut & nos dimittimus debitoribus nostris?
M. In quatuor præcedentibus petitionibus omne bonum à DEO petivimus, sive æternum, sive temporale; nunc verò in tribus sequentibus oramus, ut ab omni malo præterito, præsenti & futuro liberemur. Ubi facilè advertis verum esse id, quod suprà dixi, quidquid peti potest, hac oratione contineri. Petimus ergo in hac petitione, ut DEUS nos à malo præterito eripiat, id est, à peccatis quæ commisimus. Dominus enim noster Apostolos hanc orationem docens declaravit per debita, peccata intelligenda esse.
D. Quare peccata debita vocantur?
M. Triplici de causa. Prima est, quia quilibet homo peccatis offendit DEUM, atque ideo debitor illius est, ut ei pro irrogata injuria satisfaciat. Secunda, quia qui peccat, Legem DEI prævaricatur, quæ lex cùm sui observatoribus præmium promittat, pœnámque prævaricatoribus intentet, hinc prævaricator debitor est, ut memoratam pœnam exsolvat. Tertia est, quia quilibet nostrum ad colendam animæ suæ vineam, & reddendos DEO fructus bonorum operum obligatur; quare qui bonis operibus non insistit, & multò magìs, qui eorum locò mala committit, DEI, qui omnium harum vinearum verus est Dominus, debitor est. Quandoquidem igitur omnes sæpè delinquimus, tum faciendo quod non deberemus, tum omittendo quod facere deberemus; ideo æquum est nos indies magna cum animi demissione DEUM precari, ut dimittat nobis debita nostra.
D. Quare hæc etiam verba adduntur: Sicut & nos dimittimus debitoribus nostris?
M. Hìc similiter per debita offensæ ac injuriæ à proximo nobis illatæ accipiuntur: dicimúsque DEO, ut nobis injurias in se commissas dimittat, sicuti nos offensas à proximo acceptas illi remittimus. Quemadmodum enim, qui offensas proximo dimittit, ad veniam offensarum, quas ipse in DEUM commisit, magìs est dispositus; Gregor. Nyss. Or. 5. in Or. Dom.
sic è diverso, qui offensam proximo dimittere non vult, indignum se reddit, cui offensam remittat DEUS. Denique dicendo nos etiam inimicis nostris injurias remittere, misericordiam nobis placere ostendimus, & condonationem illam pro generosi ac nobilis animi argumento à nobis haberi; ut, si quando nos à DEO misericordiam petimus, ille non respondeat: Quomodo tu misericordiam à me petis, qui hostis es misericordiæ? & quomodo vis ut ego tibi condonem, qui condonationem abjecti animi signum esse existimas?
D. Declara mihi sextam petitionem: Et nè nos inducas in tentationem.
M. In hac petitione adversus futura mala auxilium petitur, videlicet adversus tentationes, Cyrill. Catech. 5. Myst.
per quas in peccatum impellimur. Scias igitur, nos hìc præcipuè DEUM orare, nè nos à tentatione superari sinat. Verùm quia tentationes admodum sunt periculosæ & incerta earum victoria, ideo petitur etiam, Hilar. & Hieron. in c. 6. Matth. August. Ep. 121. c. 11.
nè nos DEUS tentari permittat, tunc præsertim, quando videt diabolum fore victorem. Unde colligimus insigne documentum, quod nimirum diabolus non solùm nos vincere non possit, sed nè tentare quidem, nisì DEUS permittat.
D. Non satìs intelligo has voces: Et nè nos inducas in tentationem. Videtur enim iis significari, quòd DEUS nos soleat in tentationem inducere, nósque nè id faciat, rogare.
M. Inducere in tentationem, vel tentationem ad malum immittere, aut Gregor. Nyss. Or. 5. Cyprian. Serm. 6.
ad peccatum impellere, proprium diaboli est, nequaquam verò DEI, qui peccatum summô odiô persequitur. Nihilominus juxta Sacræ Scripturæ phrasim loquendo, ubi subinde id DEO tribuitur, inducere in tentationem nihil aliud est, quàm quòd DEUS aliquem tentari, aut tentatione superari permittat. Quare sensus petitionis hujus is est, quem diximus: nimirum, quòd cùm hinc naturæ nostræ fragilitatem agnoscamus, indè verò diaboli fraudulentiam & potestatem; DEUM precemur, ut non modò non permittat nos à tentatione superari, sed neque tentatione pulsari tunc, quando videt nos victoriam non relaturos.
D. Restat ultima petitio: Sed libera nos à malo. De quo malo in hac petitione est sermo?
M. Ultima hæc petitio partim confirmat petitionem superiorem, partim verò novi quidpiam apponit; Cyprian. Serm. 6. August. L. 2. de Ser. in monte. Beda & Rupert. in c. 6. Matth.
ideoque ait: Sed libera nos à malo; id est, non solùm petimus ùt peccata præterita nobis condonet, & à futuris præservet, sed etiam ut ab omnibus præsentibus malis nos liberet. Adverte etiam, quàm appositè ac sapienter Dominus noster nos doceat, ut liberationem ab omni malo in genere petamus, non verò ad particularia descendat, verbi gratia paupertatem, ægritudinem, persecutiones & similia; quia frequenter putamus rem aliquam bonam esse, quam nobis noxiam fore videt DEUS, & contrà, putamus noxiam, quam DEUS videt nobis utilem futuram. Quare secundùm doctrinam Domini petimus, ut nos liberet ab omni ea re, quam noxiam judicat, sive ea prospera sit, sive adversa.
D. Quid significat: Amen?
M. Vocula hæc Hebræa est, & sicut antè jam dixi, tantundem est ac si diceretur, hoc fiat; aut, sic est: Et quemadmodum Amen in fine Symboli Apostolorum idem est atque, sic est, ità in fine Orationis Dominicæ, Amen tantundem est, ac: Ità fiat, sic desidero, sic rogo ut fiat.
DISCIPULUS. Quandoquidem Orationem Dominicam explicâsti, peto nunc, ùt Salutationem Angelicam deinceps mihi explices.
MAGISTER. Libentissimè id faciam, quia desidero, ut Beatissimæ Virginis summus cultor evadas. Salutatio autem illa his verbis continetur: Ave Maria, gratia plena; Dominus tecum; Benedicta tu in mulieribus, & benedictus fructus ventris tui JESUS. Sancta Maria Mater DEI, ora pro nobis peccatoribus nunc, & in hora mortis nostræ, Amen.
D. Quare Orationi Dominicæ Salutatio Angelica ordinariè subnectitur, potiùs quàm alia quævis oratio?
M. Ideo quia apud Christum neminem habemus potentiorem Advocatum & Mediatorem Sanctissima ejus Matre; quare oratione, quam Christus nos docuit, ei oblata, ad Matrem illius convertimur, ut sua nobis intercessione assistat, quò ea omnia, quæ in oratione Dominica petivimus, consequamur. Quemadmodum in mundo fit: ubi postquam supplicationem aliquam in scriptis Principi obtulimus, negotii successum ei qui apud Principem majori pollet authoritate, commendare solemus.
D. Quis Salutationem Angelicam composuit?
M. Composuit eam DEUS ipse; quamvìs non per os suum, sed per os Gabriëlis Arch-Angeli, S. Elisabethæ, & S. Matris Ecclesiæ nos eam docuerit; Luc. 1.
Nam verba illa: Ave gratia plena, Dominus tecum; Benedicta tu in mulieribus, Gabriël Arch-Angelus elocutus est, sed veluti Legatus DEI, adeóque DEUS ipse per os Legati sui ea protulit. Porrò hæc: Benedictus fructus ventris tui, S. Elisabetha adjecit, cum plena esset Spiritu Sancto, utì Lucas Evangelista testatur; unde dicimus Spiritum Sanctum per os Elisabethæ ea prolocutum esse. Reliqua verba omnia S. Mater Ecclesia adjecit, quæ ab eodem Spiritu Sancto regitur atque instruitur. Quare meritò dici potest, post Orationem Dominicam, quam ore suo Christus Dominus docuit, nullam prorsus Salutatione Angelicâ præstantiorem esse, utpote ab ipso DEO composità, nobísque per ora servorum ejus promulgatâ.
D. Veniamus ad ipsam explicationem. Quare dicimus: Ave Maria?
M. Hæc est formula, quâ illam salutamus, ut nos amicos, illíque notos monstremus, ideoque eam adire audeamus. Utimur verò verbis Angeli, quia scimus quantopere gaudeat bonum illud unicum frequenter audire, quod illi per Angelum, cùm hæc verba diceret, afferebatur. Gaudet præterea, quòd divini beneficii memores nos videt, & erga benefactorem gratos.
D. Quid significat: Gratiâ plena?
M. Gratia DEI tres potissimum effectus in anima operatur. Primus est, quòd peccata deleat, quæ velut maculæ animam defœdant. Secundus, quòd donis virtutibúsque eam exornet. Tertius, quòd robur suppeditet ùt meritoriis operibus, DEOque gratis insistat. Beatissima Virgo Domina nostra gratiâ plena era, quia quantum ad primum effectum attinet, nullius peccati maculâ, nec originalis, nec actualis, mortalis aut venialis unquam fuit infecta. Quantum ad secundum, habuit omnes virtutes, donáque Spiritûs Sancti in perfectissimo gradu. Denique quantum ad tertium, exercuit opera adeò DEO grata ac meritoria, ut digna fuerit omnes Choros Angelorum, cum corpore simul ac anima transcendere.
D. Non apparet Dominam nostram, majorem gratiam aliis Sanctis habuisse, quia sæpè audivi dici S. Stephanum, aliósque Sanctos plenos Spiritu Sancto fuisse?
M. Tametsi alii Sancti etiam dicantur pleni gratiâ fuisse, nihilominus illis omnibus majorem gratiam habuit Sanctissima Virgo, quia DEUS illam majoris gratiæ, quàm ullum Sanctum capacem fecit. Exemplô hoc declarabo: Sint plura vasa, quorum unum altero majus & capacius sit, hæc si impleantur balsamô, omnia plena erunt, & tamen in uno plus erit balsami, in altero minus. Et ratio est, quia DEUS reddit homines majoris vel minoris gratiæ capaces, pro qualitate officiorum ad quæ illos destinat. Cùm ergo nullum sit unquam majus officium in puram creaturam collatum, quàm esse Matrem DEI; ideo hæc capacior facta est, & majore gratia, quàm ulla alia pura creatura, impleta.
D. Quid significat: Dominus tecum?
M. Hæc altera singularis laus est Beatæ Virginis, qua significatur Dominum nostrum ab initio Conceptionis ejus illi affuisse, gubernâsse, instruxisse ac tutatum esse. August. de nat. & grat. c. 3.
Unde factum est, ut nec cogitatione, nec verbo, nec opere ullum unquam peccatum admiserit. Quare DEUS non solùm eam ornavit omnibus gratiis, sed etiam cum ea, tanquam tanti thesauri custos, degere voluit.
D. Quid sibi vult: Benedicta tu in mulieribus?
M. Hæc tertia laus est, quæ Deiparæ tribuitur; eáque ostenditur non solùm illam fuisse plenam gratiis Virgini convenientibus, sed illas insuper habuisse, quæ maritatam exornant, ut absolutè mulieres omnes, sive quæ nunc sint, sive quæ futuræ sint, transcendat. Benedictio mulieris maritatæ est, fœcunditas, quæ D. Virgini non defuit, quia Filium peperit centum millibus filiorum pretiosiorem. Potest etiam dici Mater infinitorum penè filiorum esse; quia omnes boni Christiani fratres Christi sunt, & consequenter hujus Matris filii, non quidem per generationem & naturam, quo modo solus Christus Filius ejus est, sed per amorem maternúmque affectum, quem erga omnes induit. Unde meritissimè dicitur in mulieribus omnibus benedicta, quia cæteræ vel Virginitatis honorem habuêre sinè fœcunditate, vel benedictionem fœcunditatis sinè virginitate; hæc sola ex peculiari DEI privilegio, honorem Virginitatis cum summa felicissimáque fœcunditate conjunxit.
D. Quid significat: Et benedictus fructus ventris tui JESUS Christus?
M. Hæc quarta laus est, quæ Beatæ Virgini attribuitur; quòd scilicet non solùm ex seipsa omni honore digna sit, sed etiam propter Fructum uteri sui. Ut enim fructus arborem ipsam commendat, sic quoque gloria filii in matrem redundat. Et quia Dominus JESUS non solùm est verus homo, atque inter homines benedictus, sed etiam DEUS, benedictus super omnia D. Paulo teste: ideo & Mater ejus non solùm est inter mulieres, sed etiam inter omnes tam cœlestes quàm terrestres creaturas benedicta.
D. Declara mihi reliqua hujus Salutationis verba.
M. In sequentibus verbis præcipuam laudem Dominæ nostræ repetit Ecclesia, quæ est, esse Matrem DEI, eáque demonstrat illam quidquid voluerit, ab eodem DEO impetrare posse; quare precatur, ut intercedat pro nobis, quandoquidem nos, utpotè peccatores, ejus intercessione indigemus; ac itèm ut quoad vixerimus, ac præsertim in articulo mortis, quando in majore periculo versabimur, semper nos adjuvet.
D. Quare quotidie trino campanarum pulsu ad Ave Maria dicendum monemur, manè, meridie, & vesperi?
M. Ut erudiamur opus nobis inprimis esse sæpè ad auxilium DEI ac Sanctorum recurrere, cùm in medio hostium nostrorum tam visibilium, quàm invisibilium degamus; nec satìs esse, nos ad orationis arma in principio operis recurrere, sed etiam in progressu ac fine operis idipsum faciendum esse. Aliud insuper mysterium in trino hoc pulsu latet. Vult nimirum Ecclesia Mater nostra, nos trium principalium Mysteriorum Redemptionis nostræ continuam habere memoriam, nempe Incarnationis, Passionis, & Resurrectionis Christi. Quare jubet Matrem DEI salutari manè, in memoriam Resurrectionis, meridie, in Passionis, vesperi in memoriam Incarnationis. Nam sicut certi sumus Christum circa meridiem Cruci affixum, & manè resurrexisse, sic credimus illum noctu humanam naturam assumpsisse.
DISCIPULUS. Intellecto jam Symbolo Apostolico, Oratione Dominica, & Salutatione Angelica, Decalogum mihi explicari cuperem, qui, ùt initio dixisti, tertia pars principalis est Doctrinæ Christianæ.
M. Prudenter agis, quòd decem Præcepta Divinæ Legis discere ac intelligere desideres; nam fides & spes sinè charitate & observantia Divinæ Legis non sufficiunt ad salutem.
D. Cùm in mundo & Ecclesia tot sint Leges & Præcepta, quid causæ est cur hæc Lex Decem Præcepta continens cæteris omnibus anteponatur?
M. Multæ rationes adduci possunt ad Legis hujus excellentiam demonstrandam. Primò, quia hæc Lex à DEO instituta est, & ab ipsomet initiô quidem in cordibus hominum descripta, deinde verò duabus tabulis marmoreis incisa. Secundò, quia antiquissima est Legum omnium, & reliquarum quasi origo ac fons. Tertiò, quia hæc Lex est omnium Legum quæ inveniri possunt generalissima; ùt quæ non solùm Christianos obliget, sed Judæos etiam ac Gentiles, ùt viros sic & mulieres; ùt divites sic & pauperes; ùt doctos sic & indoctos. Quartò, S. Thom. 1. 2. qu. 100. a. 8.
quia hæc Lex immutabilis est, nec hominis cujusquam dispensationem admittit. Quintò, quia hæc Lex omnibus ad salutem necessaria est, utì Dominus noster sæpiùs in Evangelio protestatur. Matth. 19. v.17.
Sextò, quia maxima cum solemnitate in monte Sinai promulgata fuit; tubis Exod. 20. v. 18.
scilicet Angelicis personantibus, cum tonitru ac fulgure, & in populi DEI præsentia.
D. Antequam ad explicationem Præceptorum in particulari veniamus, scire desidero horum Præceptorum summam & ordinem.
M. Finis omnium Præceptorum est charitas DEI & proximi; 1.Tim. 1. v. 5.
omnia enim docent nec DEUM offendendum esse, nec proximum; quare etiam in duas partes sunt distributa, duabúsque tabulis, ùt suprâ dixi, marmoreis incisa. In priori Clem. Alex. ser. 6. Aug. qu. 1. in Exod. & Ep. 119. 11.
tabula tria præcepta, obligationem nostram erga DEUM declarantia, continentur. In posteriori verò septem præcepta proponuntur, obligationem nostram erga proximum inculcantia. Sed scias velim, quòd tametsi in una tabula tria tantummodo, in altera septem contineantur, nihilominus ambæ tabulæ æquales, & Scriptura plenæ fuerint; quia priora illa pluribus verbis, posteriora paucioribus descripta sunt. Atque ità septem illa præcepta, brevia quoad verba, æqualia sunt illis tribus latiùs expressis.
D. Quare præcepta primæ tabulæ tria duntaxat sunt?
M. Quia docent nos DEUM amare debere corde, ore, & opere.
D. Quare sunt septem præcepta secundæ tabulæ?
M. Quia unum nos docet proximo benefacere, reliqua sex nè eidem faciamus malè, primò quidem personæ, deinde honori ejus, tertiò fortunis; & hoc nec opere, nec ore, nec corde.
D. Progredimur nunc ad Præcepta ipsa. Et primò quidem, doce me verba illa, quibus à DEO in tabulis descripta fuêre.
M. Verba sunt hæc: Exod. 20. v. 2.
Ego sum Dominus DEUS tuus, qui eduxi te de terra Ægypti, de domo servitutis.
1. Non habebis Deos alienos coram me.
2. Non assumes Nomen Domini DEI tui in vanum.
3. Memento, ut diem Sabbati sanctifices.
4. Honora patrem tuum & matrem tuam.
5. Non occides.
6. Non mœchaberis.
7. Non furtum facies.
8. Non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium.
9. Non concupisces uxorem proximi tui.
10. Non concupisces bona proximi tui.
D. Quid significant illa verba, quæ decem Præceptis præmittuntur?
M. In verbis illis quatuor rationes comprehenduntur, quibus demonstratur DEUM nobis Legem dare posse, nósque ad illius observantiam obligari. Prima ratio illis verbis continetur: Ego sum Dominus. Cùm enim DEUS principalis ac supremus Dominus noster sit, qui nos creavit ex nihilo, absque dubio potest nobis, tanquam servis suis Legem præscribere. Altera, in verbo, DEUS, comprehenditur; quo non solùm Domiminum illum esse ostenditur, sed etiam supremum Judicem ac Gubernatorem; adeóque posse Leges condere, & prævaricatores punire. Tertia in voce, tuus, continetur, nam præterquam quòd DEO obligati simus obedire velut servi Domino, & subditi Judici, adhuc ulteriorem habemus obligationem ratione pacti quod nos cum illo, & ille nobiscum iniit in Baptismo. Nam in eo nos DEUS adoptavit in filios, & nos illum vicissim in Patrem delegimus; quemadmodum etiam DEUS Fideles omnes in peculiarem sibi populum elegit, & Fideles DEUM pro DEO ac Domino suo assumpserunt. Quarta est in his verbis: Qui eduxi te de terra Ægypti, de domo servitutis. Quia ad adeò multiplices obligationes, etiam obligatio gratitudinis accedit. DEUS enim nos à servitute diaboli & peccati vindicavit, quæ in Ægyptiaca Pharaonicáque servitute, ex qua populus Judæorum à DEO liberatus est, adumbrabatur.
D. Explica mihi nunc primum Præceptum.
M. Primum Præceptum tria complectitur. Primum est, quòd DEUM pro DEO teneamur agnoscere. Secundum, quòd non liceat ullam aliam rem pro DEO habere. Tertium, quòd neque liceat idola, id est, statuas vel imagines fabricari, quæ pro Diis habeamus, neque ea adorare.
D. Explica partem primam.
M. DEUS pro eo haberi vult qui est, nimirum pro uno vero DEO, quod tunc fit, quando se homo in quatuor virtutibus ad Majestatem Divinam pertinentibus exercet, hoc est, in fide, spe, charitate, & religione. Qui enim credit in DEUM, agnoscit DEUM pro DEO, id est, pro summa veritate; in quo delinquunt hæretici, qui in illum non credunt. Qui sperat in DEUM, ille similiter DEUM pro DEO agnoscit, utpote quem pro fidelissimo, misericordissimo ac potentissimo habet, & confidit, quòd in omnibus necessitatibus ei possit & velit auxiliari. In quo peccant illi, qui desperant de misericordia DEI; aut qui in hominem magìs sperant, quàm in DEUM, aut certè perindè homini ùt DEO confidunt. Qui diligit DEUM super omnia, DEUM pro DEO habet, id est, pro summo bono. In quo peccant graviter, qui quamlibet creaturam aut præ DEO, aut æqualiter cum DEO diligunt; graviùs verò qui DEUM odio habent. Denique qui DEUM summa cum reverentia adorat (quod virtus Reltigionis docet) ille DEUM pro DEO habet; quia DEUM principium, auctorémque rerum omnium agnoscit. In quo peccant, qui DEUM & res illi consecratas parvi æstimant, templa scilicet, vasa sacra, Sacerdotes & similia; ac illi etiam, qui homines aut plùs, aut æquè ac DEUM honorant.
D. Declara mihi alteram hujus Præcepti partem.
M. In altera parte vetat DEUS, nè ullam rem creatam DEI locò habeamus; in quo olim Gentiles deliquerunt, qui non cognoscentes verum DEUM, varias creaturas, ùt solem, lunam, aut defunctos homines pro veris Diis habuerunt & adoraverunt. In eodem peccant venefici & veneficæ. Item præstigiatores, necromantici & divinatores, qui diabolo eum honorem deferunt, quem uni DEO deferre debuissent. Imò plerique illorum habent & adorant illum pro DEO suo, illiúsque ope de futuris certò divinare, aut absconditos thesauros invenire, aut inconcessas voluptates assequi sperant. Et quia diabolus hominum est hostis capitalis, ideo hos omnes miserè decipit, & inani spe lactatos in varia peccata impellit; ac denique animam eorum perdit, & multoties etiam corpus.
D. Declara mihi tertiam partem.
M. In tertia parte præcipit DEUS, ùt non modò non habeamus rem aliquam creatam pro DEO, ùt dictum est; sed neque formemus aliquid, quod pro DEO habeamus, & adoremus. In quo Gentiles peccârunt, qui adeò fuêre cæci, ut fabricarent sibi Idola ex auro, argento, ligno, aut lapide, sibíque persuaderent illa Deos suos esse; maximè quia infernales illi spiritus interdum ea subintrabant, & ex iisdem loqui, eáque movere videbantur; itaque eis serviebant homines, & sacrificia illis offerebant. Quod quia SS. Martyres, facere detrectabant, gravissimis suppliciis ab ipsis excarnificati morte etiam mulctabantur.
D. Estne aliud quidpiam residuum in hoc præcepto?
M. Est planè: DEUS enim prævaricatori ejus gravissimam pœnam intentat, observatori verò præmium promittit. Postquam enim præceptum hoc dedisset, adjunxit: Ego sum DEUS fortis, zelotes, visitans iniquitatem Patrum in filios in tertiam & quartam generationem eorum, qui oderunt me; & faciens misericordiam in millia his, qui diligunt me, & custodiunt præcepta mea. Ubi advertendum est Dominum dicere, se zelosum DEUM esse, qui severissimè punire possit, quia DEUS est, & velit, quia maximo honoris sui, justitiæ, ac æquitatis zelo ducitur; ac propterea ferre nequeat impietatem & injustitiam. Quod contra illos est, qui tametsi continuè peccent, tamen securi ac læti vivunt, ac si nihil eos curaret DEUS; verùm jam vides illos DEO curæ esse, quod & suo tempore demonstrabit.
D. Quid sibi vult, quòd prævaricatores dicatur DEUS punire usque in quartam generationem, observantes verò mandatorum suorum in mille diligere?
M. In quartam generationem usque punit DEUS, quia licèt homo diu vivat, non tamen nisì filiorum suorum nepotes, aut nepotum nepotes videre solet; non vult autem DEUS nisì in illos posteros vindictam suam descendere, ad quos peccator vitâ suâ pertingere potest. Contrà verò bene operantibus non modò in tertiam & quartam generationem bonitatem suam extendit, sed etiam in millesimam, si tam multæ darentur, se eam extensurum promittit; Quia Dominus noster pronior est in præmium, quàm in pœnam, quia præmium & retributio ab illius bonitate fluit; adeóque in ea plurimùm sibi complacet: at punitio à peccatis nostris ortum trahit & propterea invitus, & quasi peccatis nostris coactus illam facit.
D. Quare minæ illæ ac promissa divina primo dumtaxat Præcepto appenduntur?
M. Quia hoc principale mandatum est & gravissimum inter omnia; & quod de illo dicitur, id de cæteris etiam est intelligendum.
D. Scire velim, an huic divino Præcepto adversetur honor ille, quem Sanctis, eorúmque Reliquiis ac imaginibus exhibemus: quia apparet nos omnia illa adorare, quandoquidem genua coram illis flectimus, orationíque, utì coram DEO, insistimus?
M. Ephes. 5. v. 23. & c.
Ecclesia Sponsa DEI est, ejúsque Magister est Spiritus Sanctus; unde periculum non est, nè decipiatur, aut quidpiam faciat, aut faciendum doceat, quod DEI Præceptis adversatur. August. 20. contra Faustum c. 21
Cæterùm, ùt in particulari tibi respondeam, honoramus, invocamúsque Sanctos, ùt amicos DEI, qui suis meritis & orationibus nobis adjumento esse possint; non tamen eos pro Diis habemus, nec ùt Deos adoramus. Neque obstat quòd coram illis genua flectimus, quia cultus ille non solius DEI proprius est, sed creaturis etiam, præsertim sublimioribus defertur, ùt Summo Pontifici ac Regibus. Quin & multis locis usitatum est, ùt Religiosi coram Superioribus suis genua flectant, quare mirum non est, si Sanctis in Cœlo cum Christo regnantibus talem cultum exhibeamus, qualis quibusdam etiam hominibus in terra degentibus exhibetur.
2.
D. Quid ergo de Reliquiis Sanctorum dicemus, quæ etsi nullo sensu polleant, ad eas tamen genua flectimus & oramus?
M. Nequaquam preces ad Reliquias dirigimus, quas probè scimus sensûs esse expertes; sed ideo illas honoramus, quia sanctarum illarum animarum instrumenta fuêre, quibus tam præclara virtutum opera, vitǽque æternæ meritoria ediderunt, & suo tempore viva ac gloriosa corpora existent; nunc verò pretiosa quædam pignora sunt amoris, quem erga nos gesserunt, ac etiamnum gerunt Sancti. Ambros. de Vid. Hieron. cont. Vigil.
Et ideo ante Reliquias Sanctorum preces fundimus, orantes ipsosmet Sanctos, ut per dulcissima illa pignora, quæ tenemus, nobis opitulari meminerint, utì nos honoris illis impendendi meminisse ostendimus.
D. Anne idem de imaginibus dici potest?
M. Concil. Nicæn. 11.
Sic est: quia imagines Domini nostri, D. Virginis & Sanctorum nequaquam à nobis pro Diis habentur; quare neque idola vocari queunt, ùt illæ Gentilium, Damas. Orat. de Imag. D.
sed solummodo imagines sunt, quæ memores nos reddant Christi, B. Virginis & Sanctorum; Gregor. Ep. ad Serenum.
adeóque librorum locò sunt iis, qui legere nesciunt, quia ex iis multa Mysteria Catholicæ Fidei addiscunt, vitam etiam ac mortem multorum Sanctorum. Neque illas propterea honoramus, Vid. S. 5
quòd imagines sint ex charta, aut quovis metallo formatæ, vel quòd affabrè factæ sint; sed quia Christum, B. Virginem, aliosve Sanctos repræsentant. Et quia scimus imagines vitæ ac sensûs expertes esse, ùt quæ hominum manibus fabricatæ sunt, nihil ab eis petimus; sed ante eas orantes, auxilium imploramus eorum, quos referunt, hoc est Christi, B. Virginis, aliorúmque Sanctorum.
D. Si Reliquiæ & Imagines Sanctorum sensûs expertes sunt, quomodo ergo tot ac tanta miracula fiunt in gratiam illorum, qui se illis commendant?
M. Omnia miracula à DEO fiunt; sed sæpe per intercessionem Sanctorum, & præsertim SS. Matris suæ; ídque iis frequenter, qui coram hujusmodi Imaginibus aut Reliquiis Sanctos invocant. Imò verò sæpè DEUS ejusmodi Reliquiis atque Imaginibus velut tantorum miraculorum instrumentis utitur, ut ostendat placere sibi devotionem illam Fidelium erga Sanctos, eorúmque Reliquias & Imagines.
D. Igitur quando dicitur aliquis se tali Imagini commendâsse, & gratiam optatam obtinuisse, intelligendus est illi Sancto se commendâsse, cujus sunt Reliquiæ vel Imago; & quòd DEUS per intercessionem illius, & mediantibus ejusdem Reliquiis vel Imagine gratiam illam contulerit.
M. Ità est, & gaudeo te adeò bene, quæ dicta sunt, percepisse.
D. Cuperem tandem scire, quare DEUS Pater in specie senis pingatur, & Spiritus Sanctus in specie columbæ; Angeli verò in forma juvenis alati; cùm DEUS & Angeli Spiritus sint, nec figuram corpoream habeant, quam pictores, adinstar hominum, depingere possint?
M. Quando DEUS Pater instar senis depingitur, Spiritus Sanctus instar columbæ, & Angeli instar juvenis alati; non ideo hoc fit, quòd revera tales sint; nam, ùt rectè dixisti, Spiritus sunt incorporei; sed ideo sic pinguntur, quia in tali specie sæpiùs hominibus apparuerunt. Et quidem DEUS Pater instar senis, quia Danieli Prophetæ Dan. 7. v. 9.
in visione talis apparuit; & Spiritus Sanctus in specie columbæ Joan. 1. v. 32.
super Christum baptizatum à S. Joanne Baptista requiescere visus est; Angeli denique Genes. 18. v. 2. Tob. 5.
multoties in forma juvenis apparuerunt. Sed & hoc advertendum est, multa depingi certa aliqua forma, non quòd in se talia sint, sed ut intelligamus quales proprietates habeant, vel quales effectus soleant causare. Sic pingitur Fides specie mulieris, calicem manu gestantis; Charitas specie mulieris aliquot puerulis circumdatæ; cùm tamen te non lateat, eas non mulieres esse, sed virtutes. Ad eundem modum dici potest, DEUM Patrem in forma senis depingi, ut doceamur illum antiquissimum esse, id est, æternum, omnibúsque rebus creatis priorem. Spiritum autem Sanctum in specie columbæ, ut dona quæ in nobis operari solet, videlicet innocentia, puritas & sanctitas indicentur. Angeli denique in specie juvenis pinguntur; quia semper formosi vegetíque sunt, itèm alati, quia quantocyùs eò se conferunt, quo à DEO destinantur; ac item in vestibus albis, stolísque sacris, quia puri ac innocentes sunt, Divinæque Majestatis ministri.
D. Progrediamur nunc ad alterum Præceptum. Quid significat: Non assumes nomen Domini DEI tui in vanum?
M. In hoc Præcepto igitur de honore & inhonoratione DEI, quæ verbis fit agitur: præcipitur enim honor, & inhonoratio prohibetur. Unde hoc præceptum quadrifariàm dividi potest quia quatuor modis honoratur DEUS verbis, & totidem modis inhonoratur. Primò honoratur DEUS verbis, cùm ex affectu charitatis nomen ejus eloquimur, inhonoratur verò, cùm illud ipsum nomen in vanum assumitur. Secundò honoratur juramentô, & inhonoratur perjuriô. Tertiò honoratur votorum nuncupatione, & eorundem violatione inhonoratur. Quartò denique honoratur invocatione ac laude, blasphemiâ verò & maledictione inhonoratur.
D. Explica mihi primam partem.
M. Nomen DEI, B. Virginis & Sanctorum, simpliciter loquendo, potest & bene & malè usurpari. Illi enim qui impensiùs DEUM diligunt, DEI frequentissimè recordantur, & de DEO loquuntur; quod ex magna devotione & affectu faciunt, utì ex Epistolis S. Pauli constat, in quibus identidem legitur nomen D. N. JESU Christi, quia illud eô modô in corde gestavit S. Paulus, quô ore ac scriptis circumtulit. Theodor. qu. 41. Exod.
Sed sunt alii, qui ex prava consuetudine, quando vel irati sunt, vel jocantur nomen DEI, aut Sancti alicujus temerè proferunt, eò quòd nihil aliud eis in mentem veniat. Hi admodum malè agunt, quia Sanctissimum DEI Nomen quodammodo pedibus conculcant. Quod ut exemplô, tametsi non per omnia simili declarem, perinde tales agunt, ac si quis vestem valde pretiosam habens, eâ omni tempore & loco, incuriosè admodum uteretur.
D. Nunc ad alteram partem, quæ de juramento agit, gradum fac.
M. Jurare nihil est aliud, quàm invocare DEUM in testimonium veritatis; quod ut bene fiat, tria debent adesse, veritas scilicet, justitia, & judicium; quemadmodum DEUS ipse per os Jeremiæ Prophetæ nos docuit. Jerem. 4. v. 2.
Et sicut juramentô cum debitis circumstantiis præstitô honoratur DEUS, dum protestamur illum omnia videre summè veracem, & acerrimum veritatis defensorem esse, sic è contrario valde inhonoratur, si quis sinè veritate, justitia, aut judicio juret. Qui enim hoc facit, significat DEum vel non esse conscium sui negotii, vel certè mendacii aut iniquitatis esse patronum.
D. Declara magìs in particulari, quid sit cum veritate jurare?
M. Qui volet jurare cum veritate, opus est, ùt nihil aliud sub juramento asseveret, quàm quod certò sciat verùm esse; nec quidpiam jurando promittat, nisì quod seriò cupit adimplere. Unde perjuri sunt, peccántque gravissimè, qui cum juramento affirmant id verum esse, quod sciunt esse falsum aut certè nesciunt, num verum sit. Similiter & illi, qui cum juramento promittunt, quod tamen adimplere non cogitant.
D. Quid est cum justitia jurare?
M. Tantundem est, ac promittere sub juramento se facturum, quod justum est ac licitum. Et ideo peccant gravissimè, qui jurant se illatas sibi injurias vindicaturos, aut facturos aliquid quod DEO displicet; neque talibus promissis standum est aut cogitandum, se illis aliquo modo obligari; nemo enim obligatur ad faciendum malum, cùm contrà potiùs Divinæ Leges nos ad id non faciendum obstringant.
D. Quid est jurare cum judicio?
M. Tantundem est, ac jurare cum prudentia ac maturitate, considerando inconveniens esse, in testimonium advocare DEUM, nisì ad res necessarias magníque momenti, ídque magno cum timore ac reverentia. Unde hìc peccant, qui in re qualibet parva, itèm inter jocos ac facetias juramenta effutiunt. Qui etiam ex mala consuetudine frequentiùs jurandi, facilè perjurium incurrunt, quod unum est ex peccatis maximis, quæ committi possunt. Unde tam Christus in Evangelio, quàm S. Jacobus in Epistola sua Jacob. 5.
prohibent, nè omnino juremus, scilicet, sinè necessitate. Cujus rationem Aug. Lib. de Serm. Dom. in monte c. 30. Chrys. hom. 36. 37. 38. ad Pop. Antioch.
hanc assignant Sancti, quòd juramentum sit remedium quoddam infirmitatis humanæ fidei, eò quòd homines difficillimè sibi mutuò credant; quapropter eo tanquam medicina utendum est, quæ sumi solet quàm fieri potest rarissimè.
D. Declara mihi tertiam partem hujus Præcepti, quæ agit de Votis.
M. Votum est promissio DEO facta de re bona & Divinæ Majestati grata. Ubi tria consideranda sunt; D. Thom. 2. 2. qu. 88. a. 1.
primum est, quod votum sit promissio; unde ad edendum votum non sufficit solum propositum, & multò minùs desiderium, sed expressa promissio necessaria est, vel ore, vel ad minimum corde facta. Alterum est, ut votum hoc DEO nuncupetur, ad quem propriissimè vota spectant. Quando ergo dicitur D. Virgini, aut alteri Sancto votum factum esse, intelligendum est, illud votum principaliter factum esse DEO, ad honorem tamen B. Virginis, aut Sanctorum, in quibus DEUS modo peculiari, & longè excellentiori, quàm in reliquis creaturis habitat. Quare votum factum alicui Sancto, nihil est aliud, quàm promissio DEO facta ad memoriam illius Sancti, aliqua oblatione honorandum, quod est ipsum DEUM in Sancto suo honorare. Tertium est, quòd votum non possit fieri nisì de re aliqua bona, ac grata DEO, ùt est virginitas, voluntaria paupertas, & id genus alia. Quare qui vovet peccatum, vel opus aliquod ad cultum DEI non pertinens, vel etiam bonum aliquod, quod majoris boni esset impedimentum, utique Divinæ Majestati rem gratam non faceret: ideóque DEUM inhonoraret, & in hoc secundum Præceptum delinqueret. Quemadmodum etiam graviter in hoc Præceptum impingit, qui votum à se factum non implet quàm potest citissimè. Quia præcipit Deut. 23.21. Eccl. 5.3.
in Scriptura DEUS, ut voti nuncupator, non modò illud adimpleat, sed etiam ut id faciat sinè mora.
D. Declara partem ultimam, quæ de laude DEI, & blasphemia agit.
M. In hac ultima præcepti parte mandat DEUS, nè Sanctum ejus nomen blasphemetur, sed contrà laudetur, & benedicatur. Et primò quantum ad laudem attinet, nulla difficultas est, quandoquidem enim, utì manifestum est, omne bonum à DEO proficiscitur, omniáque ejus opera plena sunt sapientiæ, justitiæ & misericordiæ, rationabile inprimis est, ut in rebus omnibus laudetur, ac benedicatur. S. Thom. 2. 2. qu. 13.
Quantum verò ad blasphemiam spectat, scias eam nihil esse aliud, quàm injuriam verbis irrogatam DEO, vel secundùm se, vel in Sanctis, cujus sex sunt genera. Primum est, quando id DEO tribuitur, quod illi non convenit; ùt verbi gratiâ, quòd cornua habeat, aut similis aliqua ineptia. Secundum, quando de DEO negatur id, quod illi convenit, ùt potentia, sapientia, justitia, aut alia ejus attributa: ùt si quis diceret, DEUM hoc vel illud non posse facere, aut non videre, aut justum non esse. Tertium, quando creaturæ tribuitur id, quod proprium DEI est, ùt illi faciunt, qui dicunt diabolum præscium esse futurorum, aut vera miracula edere posse. Quartum est, quando quis maledicit DEO, Matri ejus, aut aliis Sanctis. Quintum, quando quis aliqua membra Christi, vel Sanctorum nominat ad irrogandam illis injuriam, quasi illis ignominiosa essent, ùt nobis sunt. Sextum est, quando ad Christo, aut Sanctis illudendum, aliquid ad ipsos attinens nominatur; ùt illi faciunt, qui jurant per barbam Christi, aut S. Petri, aut quid simile, quæ omnia dæmonis invidiâ, & hominum perversitate invecta sunt.
D. Dic quæso, quàm grave peccatum blasphemia sit?
M. Tam grave est, ut ferè omnium sit gravissimum: quod ex pœna blasphemis constituta desumi potest. In veteri namque testamento præcepit illos DEUS ab universo populo illico lapidari, Levit. 24.v.14.
& jura civilia blasphemos morte plectunt. Just. Novell. 77.
D. Gregorius Lib. 4. Dial. c. 18. refert quinquennem puerum, eò, quòd blasphemare didicisset, nec ideo à patre redargutus fuisset, in sinu patris expirâsse, ejusque animam à dæmonibus visibiliter apparentibus in infernum deportatam fuisse: quod de nullo alio peccato legitur. Quare diligentissimè cavendum est, nè Divinam Majestatem adeò graviter offendamus. Neque verò difficile est ab hoc peccato abstinere, cùm ex eo neque utilitas aliqua neque delectatio sequatur, ùt ex aliis quibusdam peccatis; sed solum damnum quod secum trahit. Quamvis nunquam peccandum sit, quamcunque demum utilitatem vel delectationem ex eo quis posset nancisci.
D. Priora duo Præcepta intellexi, nunc tertium mihi explica.
M. Tertium Præceptum, quod est de sanctificando Sabbato, est aliquantò ab aliis Præceptis diversum. Cætera enim omnia, hoc est, duo præcedentia, & septem sequentia, sunt omnino naturalia: nec tantùm Christianos, sed Judæos etiam & Gentiles obligant: At hoc tertium ex parte naturale est, & omnes obligat, ex parte naturale non est, nec obligat omnes. Nam dies festos sanctificare, id est, diem aliquem pro Sancto habere, eúmque in bonis operibus, & præsertim in Divino cultu transigere, est præceptum naturale, quia ratio naturalis id dictat, ideóque etiam in omnibus mundi partibus dies aliquis festus celebratur. At verò determinatio talis diei, ut hic potiùs, quàm alius deligatur, naturale non est. Quare apud Judæos principale festum erat Sabbatum, sed nunc inter Christianos talis est dies Dominicus.
D. Qua de causa præcepit DEUS Judæis observationem Sabbati potiùs, quàm cujuslibet alterius diei?
M. Duæ sunt causæ principales. Prior est, quia DEUS in Sabbato totius mundi fabricam complevit: in memoriam ergo tanti beneficii, videlicet creationis mundi diem illum sanctificari voluit. Quod insuper ad errorem illum quorundam Philosophorum confutandum faciebat, dicentium, mundum fuisse ab æterno. Nam diem creationis mundi celebrantes, manifestè profitebantur, illum aliquando habuisse principium. Altera causa est, quia voluit DEUS, ut postquam quis per sex hebdomadæ dies servos suos, ancillas ac jumenta ad laborem impulit, ac delassavit, septimo die, id est, Sabbato, omnibus quietem tribueret: dominíque erga servos suos, imò & erga jumenta misericordes esse discerent, non crudeles.
D. Quare nos Christiani non etiam Sabbatum colimus ùt Judæi, cùm adeò rationabiles observationis ejus causæ suppetant?
M. Gravissimis sanè de causis Sabbatum nobis in Dominicam mutavit DEUS, utì & Circumcisionem in Baptismum, Agnum Paschalem in Sanctissimum Sacramentum, omnésque veteris Testamenti bonas cæremonias in meliores ritus Testamenti novi. Si enim Judæi Sabbatum coluerunt in memoriam creati mundi, quòd eo die ejus creatio completa sit; potiori certè jure à nobis Dominica in memoriam ejusdem creationis celebratur, quæ die Dominicâ inchoata est. Et si Judæi diem ultimum septimanæ DEO obtulerunt, quantò meliùs faciunt Christiani, offerentes primum? Præterea, in die Dominica trium principalium redemptionis nostræ beneficiorum memoria recolitur. Nam in Dominica Christus natus est, in Dominica resurrexit, & in Dominica Spiritum S. in Apostolos dimisit. Denique Sabbatum quietem illam designat, quàm SS. Patres habebant in Limbo: at verò Dominica significat gloriam, quam animæ beatæ jam possident, & olim etiam earum corpora in cœlo possessura sunt. Colebant ergo Sabbatum Judæi, quia post mortem in Limbum tanquam in locum quietis descendebant. At Christianis dies Dominicus colendus est, quia post mortem ad beatam paradisi gloriam ascendunt: intellige si bona opera fecerint, & legi ipsis à DEO datæ conformiter vixerint.
D. Estne necessarium etiam alia festa præter diem Dominicam observare?
M. Sunt utique multa alia observanda non modò Christi Domini, sed etiam B. Virginis, & aliorum Sanctorum festa, quæ à S. Ecclesia observari jussa sunt. Sed nos præcipuè de Dominica egimus, quia festus ille dies antiquissimus est, & præ cæteris sæpiissimè celebratur; quemadmodum, & apud Judæos plura fuerunt festa, sed antiquissimum, maximum, & quod præ reliquis frequentiùs recurrebat, fuit Sabbatum. Quare etiam in Decalogo solius Sabbati expressa mentio fit, cui, ùt diximus, dies Dominica successit.
D. Quænam ad debitam Festi observationem requiruntur?
M. Duo: prius est, ut ab omnibus servilibus operibus abstineamus, illis videlicet, quæ ab operariis & servis fieri solent, corpore solo se defatigantibus. Nam opera illa, in quibus principaliter laborat intellectus, servilia vocari nequeunt, tametsi in subsidium intellectûs, etiam lingua, manus, aut aliud corporis membrum concurrat. Alterum est, ut Sacrosancto Missæ sacrificio personaliter intersimus. Et licèt Ecclesia nos ad aliud non obliget, nihilominus admodum conveniens est, ut integer ille dies, aut pronior illius pars in oratione, lectione spirituali, obeundis Ecclesiis, audiendis concionibus, similibúsque pietatis exercitiis transigatur. Ille enim est finis, propter quem constituta sunt festa.
D. Si opera servilia in die festo non liceant, ergo neque licebit campanas pulsare, mensam apparare, aut cibos coquere, cùm hæc omnia sint opera servilia.
M. Præceptum de non faciendis operibus servilibus cum duplici conditione est intelligendum. Prior est, ut ejusmodi opera non sint ad sustentationem vitæ humanæ necessaria: quare coquere, apparare mensam, & similia, quæ pridie fieri nequeunt, permittuntur. Posterior est, ut non sint necessaria ad cultum Divinum. Hinc pulsare campanas, aut alia id genus in Ecclesia peragere, quæ alio die fieri non possunt, permittitur. Permittuntur præterea diebus festis opera servilia, quando, ut fiant, rationabili de causa Prælatus indulget.
D. Sequitur quartum Præceptum, quod de honorandis parentibus est: cupio mihi explicari, cur Præcepta secundæ tabulæ ab honore patris, & matris initium sumant.
M. Quemadmodum Præcepta primæ tabulæ DEUM, sic Præcepta secundæ tabulæ proximum spectant. Et quia inter proximos nemo est nobis conjunctior, aut cui magìs obstricti simus, quàm pater & mater, à quibus esse & vitam habemus, quod est bonorum omnium temporalium fundamentum, ideo justissima de causa Præcepta secundæ tabulæ ab honore patris, ac matris initium faciunt.
D. Quid per honorem patri ac matri debitum intelligitur?
M. Tria: subsidium, obedientia, & reverentia. Et primò quidem obligamur patri ac matri in necessitate subsidium præstare: quod subsidium in Sac. Scriptura honor appellatur. Jer. 15.
Nam valde rationabile est, ùt filii eorum vitam conservare nitantur, à quibus, ut viverent acceperunt. Deinde etiam ad obedientiam patri ac matri præstandam obligati sumus, ùt D. Paulus Coloss. 3. v. 20.
ait: Filii obedite parentibus per omnia, hoc enim placitum est in Domino, id est, in omnibus quæ voluntati Divinæ sunt consentanea. Nam si pater aut mater præcipiant aliquid quod Divinæ voluntati difforme sit, tunc juxta Præceptum Luc. 14. v. 26.
Christi, pater & mater odio habendi sunt, hoc est; non est illis obediendum, nec auscultandum, perinde ac si inimici nostri forent. Denique tenemur patri ac matri reverentiam exhibere, peculiarem illorum respectum habendo, & actibus exterioribus, utì par est, honorando. Quod tanti fecit DEUS Levit. 20. v. 9.
in Testamento veteri, ut eum, qui patri aut matri maledixisset, præceperit morte mulctari.
D. Ignoro cur præceperit DEUS in Decalogo filiis, ut patri ac matri succurrant, non verò vicissim patri ac matri, ut succurrant filiis, præsertim quamdiu minorennes sunt, & adjutoriô egent.
M. Obligatio inter parentes ac filios indubiè reciproca est, & quemadmodum hi obligati sunt subvenire, obedire, ac revereri parentes, sic & illi obligati sunt non solùm de victu & vestitu filiis providere, sed etiam ad virtutem impellere, ac informare. Sed amor parentum erga filios tam est à natura insitus, ut alia lege opus non sit, quæ eos obligationis hujus admoneat; è contrà verò sæpissimè videre est filios amori parentum non correspondere, ideóque necessarium fuit legem aliquam ferri, quæ eos obligationis suæ in parentes memores redderet. Neque verò satìs DEO fuit nudum Præceptum ferre, sed voluit etiam mortales ad illius observantiam tum promissis provocare, tum minis.
D. Age dic, quænam hæc promissa, quæ minæ fuerint?
M. Quarto Præcepto appendit DEUS hæc verba: Ut sis longævus super terram, quam Dominus DEUS tuus dabit tibi. Ac si diceret: Qui patri ac matri honorem debitum deferunt, pro mercede vitam longam reportabunt: qui verò id non faciunt, inter alias insuper, & hac pœnâ plectentur, ut vitâ priventur longiore. Quæ pœna admodum rationabilis est: iniquum enim esset illum diu vivere, qui inhonorat illos, à quibus vitam accepit.
D. Anne illud, quod de patre ac matre dictum est, etiam de aliis in dignitate constitutis, quos parentum locò habemus, est accipiendum?
M. Rectissimè id considerâsti, nam præceptum hoc ad Superiores omnes, tam Ecclesiasticos, quàm sæculares extendi debet.
D. Declara mihi nunc 5. Præceptum.
M. Hoc Præceptum vetat primariò homicidium, hoc est, occidere homines: alia enim animalia occidere hoc præcepto non prohibemur. Cujus ratio est, quòd propter hominem creata sint: quare, quando id homini utile est, occidi possunt. At homo non propter alium hominem creatus est, sed propter DEUM, adeoque unus homo non est vitæ alterius hominis dominus; unde nec illi licitum est alterum occidere.
D. Videmus tamen latrones aliosque malefactores à Principibus, ac Præsidibus occidi, qui revera homines sunt; neque in hoc malè, sed bene facere existimantur.
M. Principes, ac Præsides publica authoritate præditi, malefactores occidunt, Rom. 13. v. 4.
non ut vitæ illorum Domini, sed ut DEI ministri, sicut D. Paulus testatur. Quia DEUS vult ac mandat malefactores puniri, & si commeriti sint, etiam occidi, ut boni securè, & quietè degere possint. Quapropter Principibus, ac Præsidibus dedit DEUS gladium in manus ad exercendam justitiam, ut bonos defendant, malos verò puniant. Unde quando jussu hujusmodi publicæ authoritati maleficus occiditur, non dicitur fieri homicidium, sed actus justitiæ. Quando ergo hoc præcepto cavetur, ut non occidas, intelligi debet authoritate propriâ.
D. Occurrit mihi hic dubium, num hoc præcepto etiam prohibeatur quis occidere seipsum, sicut prohibetur occidere alterum?
M. Procul dubio præcepto hoc etiam prohibetur quis occidere seipsum; Aug. Civ. Lib. 1. C. 17. &c.
quia nemo vitæ suæ dominus est: nec propter seipsum homo; sed propter DEUM creatus est: ideoque nemo propriâ authoritate sibi ipsi vitam adimere potest. Et licèt quidam Sancti aut Sanctæ, nè fidei vel pudicitiæ jacturam facerent sibimetipsis mortem consciverint, existimandi sunt peculiari, ac manifesto DEI instinctu ad id permoti fuissie? aliàs enim eos à gravissimo crimine excusare non possemus. Nam qui seipsum occidit, hominem occidit, & consequenter homicidium facit: quod est peccatum hoc quinto præcepto principaliter prohibitum.
D. Quare dicis, principaliter?
M. Quia non tantùm prohibitum est occidere, sed etiam vulnerare, percutere alium, & quamlibet aliam injuriam vitæ, aut personæ proximi irrogare. Atque ità Christus Dominus noster Matth. 5. v. 21.
Præceptum hoc explicans omnem iram, odium, indignationem, rancorem, affinésque affectus malos; aut verba, quæ homicidio, viam sternere solent, prohibet, & è contrario vult, ut mansueti ac pacifici simus, pacémque & concordiam cum omnibus foveamus.
D. Quid sexto Præcepto continetur?
M. Hoc Præcepto continetur principaliter prohibitio adulterii, hoc est cum alterius conjuge peccare. Et quia in hoc mundo post vitam corporis, nihil pluris æstimatur, quàm honor, ideo post Præceptum de non occidendo, convenientissimè prohibetur adulterium, quo honor deperditur.
D. Quare dicis primariò?
M. Quia decem Præcepta, leges justitiæ sunt, ideo in illis primariò illa peccata prohibentur, in quibus primariò injustitia committitur; August. qu. 71. in Exod.
quale est adulterium. Prohibentur nihilominus secundariò alia genera peccatorum carnalium; ùt sunt, Sacrilegium, quod cum persona DEO consecrata sit; Incœstus, qui cum consanguinea; Stuprum, quod cum virgine; Fornicatio, quæ cum corrupta, libera tamen, ùt vidua vel meretrice committitur, & aliæ magìs abominandorum peccatorum species, quæ inter Christianos nè nominari quidem debent.
Gen. 38.
D. Credo quidem vera esse, quæ à te dicta sunt; scire tamen velim, quo fundamento nitatur, fornicationem peccatum esse, cùm non appareat, cui damnum aut injuriam irroget, qui simplicem fornicationem committit.
M. Hujus rei fundamentum in omni lege reperitur, videlicet, in lege naturæ, in lege scripta, & in lege gratiæ. In lege enim naturæ Gen. 38. v. 24
Patriarcha Judas occidi voluit mulierem Thamar vocatam, quæ ipsius nurus fuerat, eò, quòd in viduitate sua gravida inventa esset. Unde colligere est, quòd illo tempore, priusquam lex Moysi data fuisset, ex instinctu naturæ collegerint homines, fornicationem peccatum esse. Deinde in lege Mosaica variis locis 8.Deut. 23. v. 17.
prohibetur fornicatio; & in D. Pauli Epistolis 1.Cor.6. Gal.5 Ephes.5 1.Thes.4 Heb.12
frequentissimè legimus, quòd fornicatores regnum DEI ingressuri non sint. Præterea falsum est, nemini fornicatione damnum inferri; quia infertur damnum mulieri, quæ per eam infamis redditur; itèm proli quæ illegitima nascitur. Itèm fit injuria Christo, quòd, cùm omnes simus membra Christi, is, qui fornicatur, faciat se membrum meretricis. Fit denique injuria Spiritui Sancto, quia corpora nostra Templum sunt Spiritûs Sancti; quare quisquis corpus suum fornicatione contaminat, Templum Spiritûs Sancti prophanat.
D. Anne præter peccata, quæ commemorâsti, aliud quippiam hoc præcepto prohibetur?
M. Prohibentur etiam hoc Præcepto omnia alia inhonesta opera, quæ viam ad adulterium aut fornicationem præparant, ùt sunt lascivi aspectus, libidinosa oscula, & similia; sic enim nos in Evangelio Matth. 5. v. 28.
Dominus docuit, dum in declaratione hujus sexti Præcepti ait: Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam mœchatus est eam in corde suo. Quare si quis hæc peccata seriò velit effugere, necessarium est, ùt sensus suos, ac præsertim oculos accuratissimè custodiat, per quos velut fenestras in animam mors ingreditur.
D. Quid Præcepto septimo continetur?
M. Continetur prohibitio furti, ùt videlicet aliena bona invito Domino non auferantur. Et quidem convenienter prohibitio furti, homicidii atque adulterii prohibitionem subsequitur; quia inter bona mundi hujus nihil pluris post vitam honore, & post honorem bonis ac fortunis æstimatur.
D. Quot modis contra hoc Præceptum peccatur?
M. Duobus præcipuè, sub quibus reliqui omnes comprehenduntur. Primò quando alterius bona clàm auferuntur, quod propriè furtum vocatur. Secundò, quando palàm bona illa rapiuntur, ùt assassini seu latrones faciunt, & rapina vocatur. Licèt autem de priore duntaxat modo præceptum, hoc loqui videatur, dum ait; Non furaberis: nihilominus, de altero quoque modo id est accipiendum. Qui enim minus malum prohibet, etiam absque dubio prohibet majus.
D. Quænam peccata ad furtum, & rapinam reducuntur; & hoc Præcepto prohibentur?
M. Hæc, quæ sequuntur: Primò fraus in emptione ac venditione, similibúsque contractibus admissa, Aug. qu.
& hæc ad furtum reducitur, quia qui ejusmodi fraudem facit, clàm plus aufert proximo, quàm sibi debeatur. Secundò, usura omnis quæ in pecunia exercetur, cum pacto, ut amplius aliquid ipsâ summâ capitali recipiatur, quæ ad rapinam reducitur. Nam qui fœneratur, palàm plus exigit, quàm dederit. Tertiò damna omnia, quæ irrogantur proximo, tametsi illator damni nihil inde lucretur; ùt si quis alterius domum incendat, quod quandoque ad furtum, quandoque ad rapinam revocatur, prout damnum fuerit vel occultè, vel manifestè illatum. Quartò qui non restituit id, quod debet, etiam in hoc Præceptum peccat, & tantundem est, ac si furtum committeret, quia rem alienam detinet invitô Dominô. Quintò peccat in hoc Præceptum, & furtum committit, qui rem ab aliquo perditam inveniens, sibi servat. Dico, ab aliquo perditam, quia peccatum non est ea sibi servare, quæ nullius fuerunt, ùt sunt gemmæ, quæ subinde in littore maris reperiuntur. Sextò, ad furtum etiam ac rapinam reducitur, si quis quidpiam communibus usibus inserviens vindicet propriis, quia talis socios suos illius usu destituit, quod etiam erat illorum.
1771. in Exod.
D. Scire desidero, num furtum sit grande peccatum?
M. Omnia peccata mortalia grandia vocari possunt, cùm privent hominem vitâ æternâ. Sed furtum hoc habet proprium, quòd in maxima mala furem inducat. Sic videmus proditorem illum Judam ex consuetudine furandi ea, quæ in communem usum Christi, & Apostolorum collata erant, eò tandem devenisse, ut Sanctissimum suum Magistrum venderet. Videmus etiam indies homines à latronibus mactari, tametsi nunquam eos viderint, nullum in eos odium aut inimicitiam conceperint; ex solo desiderio obtinendi exiguum illud, quod penes se habent. DEUS autem non permittit, ut is, qui alteri sua abstulerit, eorum usu diu fruatur; quod in Juda videre est, qui laqueo se suspendit, & in plerisque latronibus, qui tandem in justitiæ, ac carnificum manus cadunt.
D. Quid octavo Præcepto continetur?
M. Postquam de injuriis ipso facto proximo illatis tractatum est, sequuntur nunc illæ, quæ proximo verbis inferuntur. Ideóque octavum Præceptum falsum testimonium prohibet, quæ una ex præcipuis injuriis est, quæ proximo irrogari queunt.
D. Dic amabo, an præcepto huic repugnet, si quis absque alterius detrimento falsum loquatur?
M. Tribus modis solet falsum dici. Primò sic, ut damnum proximo inferatur, ùt si quis coram Judice de aliquo testetur, quòd furtum fecerit, vel occiderit aliquem, sciens nihilominus falsum esse, & hoc mendacium perniciosum vocatur. Secundò, sicut in commodum proximi hoc faciat: v. g. ideo, ut proximum à periculo aliquo liberet, & hoc vocari solet mendacium officiosum. Tertiò, sic, ut neque noceat proximo, neque commodet, & hoc mendacium otiosum est. Primus modus propriissimè prohibitus est in hoc præcepto, quia testimonium illud non modò falsum est, sed etiam injustum, & peccatum gravissimum. Reliqui duo modi licèt injustitiam non contineant, nec adeò gravia peccata sint, sunt tamen ad minimum peccata venialia, Aug. L. contra Mend.
qua propter mendacium dicere, nè quidem pro re summi momenti licet.
D. Anne Præceptum hoc alterius rei, quàm mendacii prohibitionem continet?
M. Hoc Præceptum tria insuper peccata prohibet, quæ linguâ committuntur, & ad falsum testimonium aliquo modo reduci possunt; scilicèt, contumeliam, detractionem & maledictionem.
D. Quid est contumelia?
M. Contumelia est verbum injuriosum, in contemptum proximi prolatum; ùt cùm quis alteri exprobrat, quòd indoctus sit, contracti cerebri, vilis, infamis, &c. Quod grave peccatum esse, præsertim quando fit animo injuriandi proximum, ostendit Christus in Evangelio dicens: Qui dixerit fratri suo, fatue, reus erit gehennæ ignis. Dixi, quando fit animo injuriandi proximum, si enim joci gratiâ, aut ut proximus admoneatur, vel corrigatur, fiant, quemadmodum pater cum filiis agere solet, & Præceptor cum Discipulis, non verò ut contemnatur, vel injuriâ notetur, certè non vocabitur contumelia, neque peccatum erit, nisì fortè veniale.
D. Quid est detractio?
M. Detractio est famæ proximi denigratio, loquendo malè de illo, quod fit, aut mala dicendo de proximo, quæ falsa sint; aut vera quidem, sed occulta & ignota: sic enim famæ suæ jacturam facit, quam apud culpæ suæ inscios obtinebat. Quæ detractio utì malum est admodùm frequens inter homines, ità quoque periculosum est ac grave; nam fama majoris est pretii quàm divitiæ: imò à quibusdam ipsi vitæ anteponitur. Quare grave malum est famam alterius denigrare; præterquam quòd aliis malis facilè remedium adhiberi possit, sed famæ deperditæ admodum difficulter, & tamen is qui eam alteri abstulit, ad illius restitutionem obligatur. Consilium igitur optimum est bene semper de omnibus loqui, quando id cum veritate fieri potest, sin minùs, silere.
D. Quid est maledictio?
M. Maledictio est, quando quis maledicit proximo suo, dicens: Esto maledictus, aut aliis modis maledicendi utitur, v. g. imprecando, ut hoc vel illud malum ei eveniat. Et hæc maledictio gravissimum peccatum est, quando ex odio fit, & cum desiderio ac intentione, ut ejusmodi malum reverà proximum comprehendat. At verò, si sinè odio, & sinè ejusmodi mala intentione, sed ex joco tantùm levitate, aut præcipiti irâ inconsideratè proficiscatur, minus peccatum est. Semper tamen est malum, quia ex ore Christiani, qui per adoptionem est Filius DEI, non alia, quàm benedictionis verba debent prodire.
D. Quid nono Præcepto continetur?
M. Prohibitio concupiscentiæ uxoris proximi. Tametsi enim in sexto Præcepto adulterium prohibitum sit, voluit nihilominus DEUS etiam desiderium seu concupiscentiam adulterii peculiariter prohibere, ut ostenderet hæc duo diversa esse peccata.
D. Videtur in hoc Præcepto prohibitum non esse desiderium adulterii, quod uxor cum alterius marito committit, sed solùm desiderium adulterii, quod vir committit cum alterius uxore, quia dicit: Non concupisces uxorem proximi tui.
M. Non est ità, nam desiderium adulterii perinde mulieri, ac viro prohibetur. Licèt enim dicatur: Non concupisces uxorem proximi tui; tamen quod viro dicitur, etiam fœminæ dictum intelligitur; quia sub viro tanquam nobiliore comprehenditur & fœmina. Ad hæc omnibus notum est, adulterium fœminæ saltèm apud mundum, infamius esse, quàm viri; sicut etiam honestas, ac verecundia in fœmina magìs, quàm in viro laudatur. Itaque si prohibitum est viro alterius uxorem concupiscere, haud dubiè prohibitum etiam est fœminæ appetere alterius maritum.
D. Memini te suprà dixisse, quòd ubi prohibitum est adulterium, ibidem & alia peccata carnalia prohibita sint: velim scire, an hoc ipsum etiam de desiderio accipiendum sit?
M. Non est dubium, quin ubi prohibetur desiderium adulterii, intelligitur etiam prohiberi desiderium fornicationis, & aliarum omnis generis libidinum; quia horum omnium peccatorum eadem est ratio.
D. Dic amabo, num omnia desideria uxoris alienæ peccata sint, etsi consensus voluntatis non accedat.
M. D. Greg. in Resp. ad qq. August. c. ult.
Gregorius Papa docuit, in ejusmodi desiderio malo tres gradus esse. Primus vocatur Suggestio. 2. Delectatio. 3. Consensus. Suggestio est, quando diabolus animo immittit cogitationem turpem, cui se initium quoddam subiti desiderii adjungit; huic suggestioni si illico resistatur, adeò, ut nulla accedat delectatio, non peccat homo, sed meritum auget apud DEUM. Si verò ad suggestionem carnalis delectatio accedat, nec tamen in eam ratio vel voluntas consentiat, non est homo sinè peccato veniali. Si denique cum cogitatione, ac delectatione consensus rationis, ac voluntatis se conjungat, adeò, ut homo advertat, quid cogitet, ac desideret; & tamen voluntariè ejusmodi desiderio inhæreat, committit peccatum mortale. Et hoc est, quod præcipuè in isto præcepto prohibetur.
D. Quid continetur decimo Præcepto?
M. Continetur prohibitio concupiscentiæ bonorum alterius, tam immobilium, ùt sunt domus, agri, quàm mobilium, ùt sunt pecuniæ, animalia, fructus, & similia. Et hoc modo perfecta servatur justitia, quando nec opere, nec verbo, nec cogitatione aut desiderio ulla injuria proximo irrogatur.
D. Miror, cur postquam DEUS homicidium, adulterium, & furtum prohibuit, non prohibeat quoque desiderium homicidii, sicut adulterii & furti desideria prohibuit.
M. Hujus rei ratio est, quia homo id tantum præcipuè desiderat, unde commodum aliquod saltèm apparens illi proveniat. Ideo enim adulterari desiderat, quia delectationem affert; & furtum, quia utilitatem parit: homicidium verò nullum bonum habet conjunctum, ideóque propter se non expetitur, sed tantummodo, ut per illud ad adulterium, furtum, vel quid simile perveniri possit. Quamobrem tametsi desiderium occidendi peccatum sit gravissimum; DEUS tamen illud peculiariter prohibendum non censuit, quia cùm ipsum homicidium prohibitum sit, satìs colligere est, etiam desiderium homicidii prohibitum esse. Deinde cùm DEUS inordinatis desideriis delectationum venerearum, ac furti aditum occluserit, consequenter etiam desiderium homicidii exclusit, utpote quod ordinariè non appetitur, nisì ad delectationem aliquam vel utilitatem assequendam.
D. Scire velim, quare non eodem modo in humanis legibus, atque in Divinis desideria prohibeantur?
M. Ratio manifesta est, quia homines, etiamsi Pontifices, aut Cæsares sint, corda tamen inspicere non possunt, sed exteriorem tantùm speciem contueri; quare cùm cogitationes, ac desideria dijudicare nequeant, non possunt ea etiam punire; adeoque æquum non est, ut ea prohibere attentent. At verò DEUS, qui omnium hominum corda discernit, potest utique malas cogitationes ac desideria punire, ùt eadem etiam in sua sancta lege prohibet.
DISCIPULUS. Anne præter decalogum alia Præcepta observanda proponuntur?
MAGISTER. Imò verò, nimirum Ecclesiæ Sanctæ Præcepta, quæ sunt hæc:
1. Sanctissimo Missæ Sacrificio diebus festis, qui præcepti sunt, interesse.
2. Jejunare in Quadragesima, quatuor temporibus; itèm Vigiliis præceptis, & diebus Veneris ac Sabbathi ab esu carnium abstinere.
3. Ad minimum semel in anno confiteri.
4. Corpori Dominico ad minimum semel, ídque circa Pascha communicare.
5. Dare decimas Ecclesiæ.
6. Non celebrare Nuptias temporibus prohibitis, videlicet à prima Dominica Adventûs usque ad Epiphaniam Domini, & à primo die Quadragesimæ usque ad octavam Paschatis seu Dominicam in Albis.
Porrò de Præceptis illis nihil tractare cogito, tum quia facilia sunt; tum etiam quia de Missa, Confessione, ac Communione, utì & de Jejunio in explicatione Sanctorum Sacramentorum agemus.
DISCIPULUS. Nunc scire ulteriùs cupio, num præter Præcepta Domini sint Consilia aliqua Evangelica, ab eodem ad perfectius vivendi genus instituendum proposita?
MAGISTER. Multa Consilia sanctissima, & utilissima à DEO data sunt, quorum beneficio perfectiùs Præcepta observari queant. Sunt autem tria principalia: paupertas voluntaria, castitas, & obedientia.
D. In quo Consilium Paupertatis consistit?
M. In eo, quòd quis nullam rem propriam habeat; posteaquam jam antè, aut omnia sua bona in pauperes distribuit, aut certè in commune dispensavit, quod tantumdem est, Matt. 19.
ac pauperibus illa dedisse. Quod consilium non modò verbis Christus docuit, sed etiam exemplo, & post Christum Apostoli imitati, utì etiam Actor. 4.
primi omnes Christiani Hierosolymis primitivæ Ecclesiæ tempore habitantes. Denique omnes Religiosi voto se obstringunt, quòd Sanctum Consilium voluntariæ paupertatis observare velint.
D. In quo Consilium Castitatis situm est?
M. In eo, quòd quis perpetuò castus esse velit, non solùm ab omni genere peccati carnalis abstinendo, sed etiam à Matrimonio. Quod consilium etiam Dominus noster verbo exemplóque docuit, quem D. Virgo, S. Joannes Baptista, omnésque Apostoli, Matt. 19.
ubi ad Apostolatum ab illo vocati fuêre, insecuti sunt; utì etiam omnes Religiosi, & Sacris Ordinibus initiati votum particulare castitatis edunt.
D. In quo Consilium Obedientiæ consistit?
M. In eo, quòd quis proprio judicio renuntiat, ac propriæ voluntati; quod in sancto Evangelio seipsum abnegare vocatur, & in omnibus rebus, DEO non contrariis, Superiori subjectum esse. Et hoc Consilium Christus mundum docuit non solùm verbo, sed etiam exemplo, cùm æterno Patri in omnibus obedivit; itèm Luc. 2.
Matri suæ, cùm adhuc puer esset; ac Josepho, qui putativus ejus Pater erat, eò, quòd Sponsus erat Matris ejus (nam in veritate Pater ejus non fuit, quippe qui ex Matre semper Virgine natus sit.) Est autem hoc tertium Consilium, ad quod per totum sese Religiosi omnes obligant.
D. Quare tria duntaxat consilia principalia sunt, & non plura nec pauciora?
M. Quia consilia hæc principalia ideo servantur, ut impedimenta perfectionis in charitate sitæ amoveantur; Quorum tria sunt, videlicèt amor bonorum, qui per paupertatem tollitur: deinde amor voluptatum carnalium, qui per castitatem tollitur; denique amor honoris ac potestatis, qui tollitur per obedientiam. Quare cùm homo non nisì hæc tria bonorum genera habeat, scilicèt animam, corpus, & externa bona, ideo tradit DEO exteriora bona per paupertatem, corpus per castitatem, & animam per obedientiam, & sacrificii in morem offert DEO omnia sua, & sic ad perfectionem charitatis meliore modo disponitur, quoad in hac vita possibilis fuerit.
DISCIPULUS. Cognitis jam satìs Divina gratia aspirante, tribus principalioribus Doctrinæ Christianæ partibus, restat, ut quarta mihi declaretur, in qua, si bene memini, de septem Ecclesiæ Sacramentis tractatur.
MAGISTER. Quarta hæc pars Doctrinæ Christianæ utilissima est, ideóque necessarium, ut eandem multâ industriâ condiscas. Itaque scire tuâ interest, in Ecclesia Sancta thesaurum magnum inveniri, Conc. Tr. Præf. sess. 7.
qui septem Sacramentorum est, per quæ Divinam gratiam impetramus, conservamus, adaugemus, &, si nostrâ culpâ illam perdiderimus, recuperamus. Quare declarare proposui primò, quid Sacramentum sit, deinde quot eorum sint, à quo sint instituta, & id genus alia. Denique quid quodlibet Sacramentum in particulari sit, explicabo.
MD. Incipe ergo aliquando explicare, quid Sacramentum sit, id enim scire vehementer desidero.
M. Sacramentum est signum sacrum, per quod DEUS gratiam confert, & simul exteriùs effectum invisibilem repræsentat, quem in anima nostra gratia operatur. Si enim incorporei spiritus nos, Chrys. hom. 38. in Matth.
ùt Angeli, essemus, spirituali modo gratiam suam conferret DEUS: nunc verò cùm ex anima, ac corpore compositi simus, ideo naturæ nostræ attemperans se DEUS gratiam per media actionis corporalis nobis confert, quæ certis similitudinibus exterioribus effectum interiorem gratiæ communicant: ùt patet in exemplo de Baptismo, qui unum ex Sacramentis Ecclesiæ est, in quo corpus aquâ abluitur, & simul Sanctissima Trinitas invocatur, ac per cæremoniam illam ablutionis confert DEUS gratiam, & animæ baptizati immittit, significátque, ut quemadmodum aqua lavat corpus, sic quoque gratia lavet animam, & ab omni peccato perpurget.
D. Si bene intellexi, ut res aliqua Sacramentum sit, triplicem conditionem requiri video. Prima est, ut aliqua Cæremonia adsit, sive actio externa. Secunda, ut per illam DEUS suam gratiam communicet. Tertia, ut illæ Cæremonia seu actio similitudinem cum effectu gratiæ habeat, eúmque exteriùs repræsentet, atque significet.
M. Optimè intellexisti. Nunc verò ulteriùs addiscendum est, quòd Sacramenta in universum septem sint, his nominibus notata, nimirum: Conc. Tr. Sess. 6. Can. 2.
Baptismus, Confirmatio, aut Chrisma, Eucharistia, Pœnitentia, Extrema Unctio, Ordo, & Matrimonium. Ratio verò, quare septem sint, est hæc: Quia DEUS eo modo in vita spirituali danda procedere solet, quo in corporali. Quantum autem ad corporalem vitam spectat, Primò, necessarium est nasci: deindè, crescere: Tertiò, nutriri: Quartò, si quo morbo vitietur homo, medicinam accipere: Quintò, si quando pugnandum est, armari: Sextò, necessarium est caput aliquod, quod natos & augmentatos homines regat ac gubernet. Septimò, ut sint, qui ad multiplicationem humani generis incumbant: nisì enim de mortuis alii nati succederent, illico humanum genus interiret; sic quoque res cum vita spirituali constituta est. Primò enim necessarium est nasci in nobis gratiam DEI, quod per Baptismum fit. Secundò, ut illa gratia crescat & roboretur, quod Confirmatio facit. Tertiò, ut nutriatur ac sustentetur, quod sanctissima Eucharistia præstat. Quartò, ut si quando perdita fuerit recuperetur, quod medicina Pœnitentiæ efficit. Quintò, ut in articulo mortis se contra inimicum infernalem obarmet, qui magìs nos illo, quàm alio tempore, infestat, quod in extrema Unctione fit. Sextò, ut quis sit in Ecclesia qui nos regat, gubernétque in vita illa spirituali, quòd Ordinis est. Septimò, ut in Ecclesia sit, qui spirituali multiplicationi humani generis intendat, quò sic fidelium numerus multiplicari possit, quod officium Matrimonii Sacramentum exequitur.
D. Quis adeò miranda adinvenit & instituit.
M. Sacramenta hæc adeò admiranda nonnisì à divina Con. Trid. ses. 7. can. 1.
Sapientia adinventa sunt, & non nisì à DEO, qui solus gratiam dare potest, instituta. Ideo Christus Dominus noster, qui simul DEUS & homo est, illa adinvenit & instituit. Præterea sunt Sacramenta hæc, certi veluti canales, per quos derivatur in nos virtus Passionis Christi. Unde certum est, neminem quidem aliter thesaurum Passionis Christi dispensare posse, quàm solùm eo modo, quo Christus instituit.
D. Dic quæso mihi, num tempore legis veteris aliqua Sacramenta fuerint, & num adeò præstantia ac nostra.
M. In veteri Testamento Sacramenta multa fuerunt, sed in quatuor à nostris discrepant. Conc. Trid. ses. 7. can. 1. Augustin. 116. Epist.
Primò, superârunt iilla numero hæc nostra, ideóque lex vetus difficilior erat lege novâ. Secundò, erant illa observatu difficilia, ùt non sunt nostra. Tertiò, obscuriora quoque fuerunt, ideóque pauci, quid significarent, intellexerunt; contra verò nostra adeò clara sunt, ut quilibet ea capere possit. Quartò, illa non conferebant gratiam, uti nostra conferunt, sed solùm illam præfigurabant & promittebant. Quare Sacramenta nostra multò excellentiora sunt, quia, sunt & pauciora, & faciliora, & clariora, & efficaciora Sacramentis veteris legis.
D. Porrò ulteriùs aperi, quod inter Sacramenta hæc septem maximum sit & præstantissimum.
M. Omnia sunt præstantia, & quodlibet illorum, excellentiam propriam habet. Maximum porrò omnium est sanctissimum Sacramentum Eucharistiæ, quia illud auctorem gratiæ continet, & omne bonum quod Christus Dominus noster est. At verò si necessitatem spectes, sunt Baptismus & Pœnitentia præ omnibus maximè necessaria. Si ulteriùs dignitatem illorum qui Sacramenta dispensare possint consideres, digniora utique Confirmatio & Ordo sunt, quia non nisì ab Episcopo conferri possunt, si autem facilitatem spectes, facillimum erit extrema Unctio, quippe in qua peccata sinè defatigatione Pœnitentiæ remittuuntur. Denique si significationem urgeas, maximum est Matrimonium, quia unionem Christi cum Ecclesia significat.
D. Nunc ergo ad explicationem primi Sacramenti progredere, & primùm dic, quare illud Baptismus vocetur.
M. Nomen illud Baptismus græcum est, & tantùm valet, ac latinè ablutio. Voluit autem Ecclesia hoc nomen græcum retinere, quia nimis communis est vocula illa ablutio, ejúsque usus etiam in rebus quibuslibet vilissimis. Quare ut Sacramentum hoc proprium suum nomen haberet, & cognosceretur magìs, ac honoraretur, vocatum est Baptismus.
D. Quæ ad Baptismum necessariò requiruntur?
M. Requiruntur ad minimum tria bene notanda. Quia in certis casibus utì suis locis dicemus, quilibet baptizare potest, unde necessarium est, quemlibet scire, quomodo id faciendum sit. Primò, requiritur aqua vera & naturalis, quâ persona baptizanda perfundatur. Secundò requiritur, ut illo tempore, quo quis aquâ tangitur, illa verba pronuntientur: Ego te baptizo, in Nomine Patris, & Filii, & Spiritús Sancti. Tertiò, ut persona baptizans veram baptizandi intentionem habeat, id est dandi hoc Sacramentum, ùt Christus instituit, & Ecclesia sancta quando baptizat conferre solet. Unde si quis intentionem, verbi gratia, jocandi solùm habeat, aut corpus duntaxat abluendi ab immunditie, gravissimum peccatum admitteret, & illa misera persona revera non baptizaretur.
D. Quos effectus Baptismus operatur?
M. Tres effectus. Primus est, quòd renovet hominem perfectè dando illi DEI gratiam, per quam ex filio Diaboli, in filium DEI, & ex peccatore in justum transit, nec solùm animam ab omni macula culpæ lavat, sed etiam eandem à pœnis inferni, ignísque purgantis liberat. Si quis enim subitò moriatur post Baptismum, illico cœlos penetrat, non secus ac si nunquam peccato obnoxius fuisset. Secundus est, quòd in anima certum spirituale signum, seu characterem relinquat, qui nunquam ab homine expungi potest, ex quo semper cognoscitur, quòd baptizatus sit, licèt ad inferni pœnas damnetur, quòd de numero ovium Christi fuerit, utì ex stigmate seu cauterio in hoc mundo homines cognoscuntur, cujusnam sint mancipia, aut animalia. Quæ etiam causa est, quamobrem Baptismus non nisì semel suscipi possit, quia non ampliùs ex anima impressus ille character seu effectus Baptismi deperditur. Tertius est, quòd per Baptismum quis Ecclesiam ingrediatur, ejusdémque bonorum omnium participatione gaudeat, utì germanus Ecclesiæ filius, facítque professionem quòd Christianus esse velit, omnibúsque illis obedire, qui Christi loco Ecclesiam gubernant.
D. Ad quem propriè spectat Baptismum conferre?
M. Spectat ad Sacerdotem, ex officio proprio, & præsertim illum cui cura animarum in cumbit. At verò si Sacerdos præsens non sit, ad Diaconum pertinet, & in casu necessitatis quando subest periculum, Creaturam illam sinè Baptismo hinc decessuram, cuilibet incumbit, ùt Sacerdoti, sic Laico, ùt viro, sic mulieri; ordo tamen semper hìc servari debet, nè videlicet baptizet mulier, si vir haberi possit, nec laicus, si adsit Ecclesiasticus & ex Ecclesiasticis ille, qui gradu semper superior est.
D. Miror autem Baptismum infantibus primùm natis conferri, utpote qui non cognoscant id, quod accipiunt.
M. Tanta est Baptismi necessitas, ut si quis sinè accepto Baptismo, aut ad minimum ejus desiderio votóve moriatur, intrare cœlum nequaquam possit. Quia verò infantes ejusmodi periculo obnoxii sunt, & facillimè mori possint, nec adeò capaces sint, ut Baptismum desiderent, ideo quantocyus baptizare eos est necessarium. Et quamvis non cognoscant id, quod suscipiunt, supplet tamen id Ecclesia, quæ mediantibus compatre ac commatre respondet, spondétque pro illis; quod sufficit. Utì enim per Adamum in peccatum, DEIque disgratiam prolapsi sumus, quod tamen nescivimus; sic quoque DEO satìs est, si per Baptismum & Ecclesiam à peccato liberemur, & in ejus gratiam, tametsi id non advertamus, recipiamur.
D. Quid per Compatrem, Commatrémque accipimus, quorum mentio facta est, & quod illorum officium?
M. In dispensatione Baptismi ex veteri laudatáque Ecclesiæ consvetudine semper assistit vir, qui Compater vocatur, id est alter Pater, & mulier, quæ vocatur Commater, id est altera mater; & illi duo sive alter illorum tenent infantulum baptizandũum, respondéntque pro illo, dum rogat Sacerdos ex infantulo, num baptizari velit? num credat articulos fidei? & similia. Præterea ubi jam infans adoleverit, compater & commater obligati sunt, ut curam illius habeant, fideíque capita principaliora & bonos mores doceant, si in eo parentes pueri remissiores fuerint. Denique observandum etiam est, quòd in Baptismo compater ac commater, utì & ille qui baptizat, cum baptizato, ejúsdemque; Patre ac Matre spiritualem cognationem contrahant.
D. Satìs jam de Baptismo egimus, ordire ergo jam agere de Confirmatione seu Chrismate secundo Sacramento.
M. Secundum Sacramentum Confirmatio vocatur: quia illius effectus est, hominem confirmare in fide, utì paulò post dicemus. Vocatur etiam Chrisma, quod græcum nomen est, unctionémque significat, quo in hoc Sacramento frons recipientis inungitur. Nam utì in Baptismo aquâ baptizandus abluitur, ut nimirum animam à peccati macula per DEI gratiam perpurgari significetur, sic in Chrismate frons inungitur, ut significetur divinam gratiam animam quoque inungere, hujúsque unctionis virtute adeò illam confirmare atque erigere, ut bellum in Dæmones movere, fidémque Christianam audacter citra ullum tormentorum metum, aut mortis profiteri possit.
D. Quo tempore recipiendum est Sacramentum hoc?
M. Tum recipiendum est Sacramentum hoc, quando ad usum rationis pervenit homo, fidémque profiteri incipit, & ut confirmetur, stabiliatúrque in gratia, opus habet.
D. Num alium adhuc effectum in anima præter hanc Confirmationem operatur?
M. Relinquit etiam fixum, impressúmque; in anima signum, seu characterem, qui eradi nequit, ideóque non nisì semel recipi Sacramentum hoc potest.
D. Quid opus est alio signo impresso in anima, annon sufficit Character Baptismi?
M. Non sinè causa imprimitur secundum hoc signum in anima; quia per primum solùm cognoscitur homo Christianus esse & de Christi familia, at verò per secundum hoc signum, miles Christi esse cognoscitur, ideóque in anima signum Ducis sui, seu Capitanei portat, utì in vestibus suis mundani milites suorum Centurionum gestant insignia. Illi autem qui recepto hoc Sacramento ad inferos descendunt, maximè confundentur, eò quòd quilibet visurus sit tales suamet professione, ac Sacramento se milites Christi tulisse, & postmodum adeò fœdè, ùt perduelles rebellâsse.
D. Explica nunc tertium Sacramentum, & primum dic mihi, quid significat Eucharistia?
M. Nomen illud purè græcum est, significa tque; gratam memoriam, aut gratiarum actionem, quia in illo mysterio memoria fit, & gratiarum actio de excellentissimo beneficio sanctissimæ Passionis Salvatoris nostri, & simul verum corpus & Sanguis Domini porrigitur, pro quo DEO gratias agere perpetuò obligamur.
D. Explices mihi pleniùs omne id, quod in hoc Sanctissimo Sacramento continetur, ut cognitâ ejus excellentiâ tantò melius id venerari queam.
M. Hostia, quæ in altari conspicitur ante consecrationem, nihil est aliud quàm modica panis particula, ex subtili materia in rotundidtatem formata, at verò, quamprimum Sacerdos Consecrationis verba protulit, in hostia verum Domini nostri Corpus invenitur. Et quia Corpus Dominicum vivum est, & divinitati in persona Filii DEI unitum, ideo simul in corpore, sanguis & anima, ipsáque divinitas invenitur & sic totus Christus Deus & homo in ea existit. Pari modo in calice ante consecrationem nihil aliud, quàm modicum vini est aquâ modicâ permixtum; at verò facta consecratione, invenitur in calice verus sanguis Christi: & quia sanguis extra corpus non est, ideo simul in calice cum sanguine corpus & anima, ipsáque Christi divinitas est, & sic totus Christus DEUS & homo in ea existit.
D. Video autem hostiam post Consecrationem, speciem panis utì priùs, & quod in calice est, etiam speciem vini utì priùs retinere?
M. Ità est: remanent enim in hostia species, ùt & color & sapor panis, ùt ante fuerunt: at verò nequaquam ipsius panis substantia ibidem est, quæ erat priùs, ideóque sub specie panis, panis non est, sed verum Corpus Dominicum. Audivisti haud dubiè Loth uxorem in statuam Salis conversam esse; age verò quicunque hanc statuam videbat, ille speciem uxoris Loth videbat, quæ tamen uxor Loth ampliùs non fuit, sed Sal sub specie mulieris delitescens. Quemadmodum ergo in hac conversione substantia intrinsecus mutata fuit, & species mulieris extrinsecus apparuit. Sic quoque in hoc mysterio accidit. Mutatur enim interior substantia panis in Corpus Dominicum, eadémque exteriùs panis species, utì ante fuit, permanet. Idem de calice accipiendum est; species enim, sapor, color, odórque vini percipitur, neque tamen propterea ibidem est vini substantia, sed sub vini specie Domini sanguis.
D. Res magna est, corpus adeò magnum, utì est illud Domini nostri corpus, posse sub specie adeò pusilla, qualis hostiæ consecratæ est, consistere.
M. Res magna profectò est fateor, cæterùm major est DEI potentia, quæ utique majus quid capacitate intellectûs nostri facere potest. Sic enim Christus, quando in Evangelio ait: (Math. 19.) facere DEUM posse, ut camelus, quod est majus animal equô per foramen acûs transeat, adjungit: Apud homines hoc impossibile est, apud DEUM autem omnia sunt possibilia.
D. Explica precor aliquo exemplo, quomodo possibile sit, Domini nostri corpus in tot hostiis esse posse, quot in adeò diversis altaribus reperiuntur.
M. Non est necesse, ut nos intelligamus miracula DEI, sed abundè satìs est, si illa credamus, quando quidem certi sumus, non posse nos DEUM decipere, nihilominus exemplum ad tui consolationem producam: non est dubium, nos non nisì unam animam habere, quæ tota est in omnibus membris corporis, tota in capite, tota in pedibus, imò tota etiam in quavis minima parte corporis. Quid ergo mirum est DEUM facere posse, ut corpus filii sui in multis hostiis existat? quandoquidem per eandem ejus potentiam una eadémque anima, tota & indivisa in tam diversis, longéque à se invicem distantibus corporis membris esse possit. Legitur in vita S. Antonii de Padua, illum, cùm quodam tempore in una urbium Italiæ concionaretur, etiam eodem tempore mediante divina gratia in Portugallia extitisse, & ibidem aliud bonum opus peregisse. Nunc ergo si DEUS potuit efficere, ut Sanctus Antonius simul, in duobus distinctis locis adeò disjunctis in propria specie esset, quamobrem ejus potentiæ non conveniret facere, ut in multis hostiis, sub earundem hostiarum specie esset Christus?
D. Dic mihi præterea, num Christus descendat de cœlo, quando in hostia transsubstantiatur, an verò in cœlo remaneat?
M. Quando Dominus noster in sacra hostia transsubstantiatur, non descendit de cœlo, sed per divinam suam potentiam in cœlo simul & in hostia manet. Accipe exemplum in anima nostra: Infans paucorum dierum, est minimus, utì videre est, qui si mensuretur, vix unius palmi erit, at verò in crescendo major evadet, quàm ante erat, móxque duos palmos excedet. Nunc quæro ergo, num anima, quæ antè unius duntaxat palmi erat, priorem palmum, ubi ad secundum gradum fecerit, reliquerit, an non? certum est autem, quòd non reliquerit, nec disjuncta sit, quia indivisibilis est, itáque retinendo primum palmum, acquisivit secundum. Sic quoque Dominus noster non relinquit cœlum, eò quòd in hostia sit, nec ab hostia, eò quòd existat in cœlo, discedit; sed simul in cœlo, & in omnibus illis hostiis invenitur.
D. Intellecto satìs eo, quod in sanctissimo Sacramento reperitur, desidero nunc scire, quid ad dignam ejus sumptionem requiratur?
M. Requiruntur tria: Primum est, ut suscipiens peccata sua confessus sit, & in gratia DEI esse laboret, ubi ad communionem Sacramenti hujus ire parat. Qnuia inter cæteras causas, quare Sacramentum hoc sub specie panis conferatur, est ut intelligamus illud ad nutrimentum & augmentum divinæ gratiæ vivis dari, non mortuis. Secundum est, ut omnino sobrii simus, & videlicet à medio noctis ab omni cibo, potúque etiam aquæ modicæ abstineamus. Tertium est: ut intelligamus id, quod facimus, devotionémque erga tantum Sacramentum habeamus. Propterea enim Sacramentum hoc non datur pueris, nec amentibus, quòd usu rationis destituti sunt.
D. Quàm frequenter ad hujus Sacramenti perceptionem obligamur?
M. Ecclesia Catholica ad minimum semel in anno nos, ídque circa Cap. omnis utriúsque de pœnitent. & remiss.
festum Paschatis, ad hujus sanctissimi Sacramenti susceptionem obligat: esset nihilominus salutare idipsum sæpius frequentare ex consilio Confessarii.
D. Explica mihi nunc fructum, qui ex Sacramento hoc capitur, item finem, propter quem institutum sit.
M. Propter tres causas instituit Dominus noster JEsus Christus Sacramentum hoc. Prima est, ut sit cibus animæ. Altera, sit ut Sacrificium novæ legis. Tertia, ut sit perpetuum memoriale Passionis ejus, pignúsque amoris sui erga nos charissimum.
D. Quem effectum operatur, in quantum est cibus animæ?
M. Illum operatur effectum, quem cibus corporalis in corpore; unde etiam sub specie panis porrigitur. Utì enim panis conservat calorem, in quo vita corporis sita est: Sic quoque Sanctissimum hoc Sacramentum, quando dignè recipitur, conservat, augmentátque charitatem, in qua sanitas & vita animæ consistit.
D. Quem effectum operatur in quantum est Sacrificium?
M. Mundo DEUM reconciliat, multáque beneficia non solùm pro vivis, sed etiam pro mortuis in igne purgante degentibus obtinet. Chrys. in Psalm. 95. Augustin. lib. contra Advers. leg. & Prop. c. 20.
Scire enim vestrâ interest, quòd quemadmodũum in Veteri Testamento obtulerunt DEO multa Sacrificia animalium; sic in novo eorum loco surrogatum sit Missæ Sacrificium, in quo per manus Sacerdotum offertur DEO Sacrificium, acceptissimum corporis & sanguinis Filii ejus, qui omnibus illis veteris Legis Sacrificiis præfigurabatur.
D. Quem effectum, ùt memoriale Passionis & amoris Domini nostri erga nos pignus est, operatur?
M. Nimirum, ut memores beneficii tanti fiamus, nosmetipsos ad redamandum, tantopere ab eodem amati, accendamus. Et ideo quemadmodum in veteri Testamento Exod. 16
voluit DEUS, ut Hebræi non solùm manducarent manna, quod de cœlo eis dederat, sed etiam voluit, ut conservarent in vase aliquo, ad jugem tantorum beneficiorum memoriam, quæ DEUS, dum educeret ex Ægypto populum, eis præstitit; Sic quoque Christus voluit, ut Sacramentum hoc sanctissimum non solùm manducaretur à nobis, sed etiam asservaretur in altari, & interdum in Processionibus circumferretur, ut semper quotiescunque hoc inspexerimus, infiniti amoris sui erga nos recordemur. At verò in particulari loquendo sanctissima Missa universale quoddam compendium totius vitæ Domini nostri est, nè videlicet unquam illa ex memoria nostra elabatur.
D. Audito hoc, scire aveo, quomodo Missa compendium quoddam totius vitæ Christi sit, quia sic ad devotionem, attentionémque magìs excitabor, quando me præsentem esse continget?
M. Dicam brevissimè, Introitus Missæ, significat desiderium Sanctorum Patrum, quod de adventu Christi habuerunt. Kyrie eleyson, significat vocem istorum Patriarcharum ac Prophetarum, qui à DEO adventum Messiæ tanto tempore desideratum petivêre. Gloria in excelsis, significat Natalem Domini. Oratio verò seu Collecta subsequens; significat præsentationem ejus, & oblationem in Templo. Epistola, ad sinistrum cornu altaris dici solita, prædicationem S. Joannis Baptistæ invitantis homines ad Christum. Graduale, seu responsio ad Epistolam, conversionem gentium per prædicationem Divi Joannis notat. Evangelium, in dextro cornu Altaris legi solitum, prædicationem Domini nostri significat, qua nos à sinistra parte ad dextram, id est, à temporalibus ad æterna, & à peccato ad gratiam traduxit, ubi præterea lumen adfertur, & incenduntur thura, ut significetur, Sanctum Evangelium Mundum illuminâsse universum, illúmque odore bono divinæ gloriæ replevisse. Credo, Conversionem Sanctorum Apostolorum, aliorúmque Christi discipulorum significat. Secreta illa, quæ immediatè Credo subseqvuntur, occulta machinamenta Judæorum contra Christum significant. Præfatio, alta voce cantari, & illô, Osanna in excelsis, finiri solita, significat solemnem ingressum Christi in Jerusalem ipso die Palmarum factum. Secreta illa, quæ proximè excipiunt Præfationem, Passionem Domini repræsentant. Elevatio hostiæ docet, quî Christus in crucem sublatus sit. Pater noster, orationem Christi in cruce pendentis. Hostiæ fractio, vulnerationem ejusdem per lanceam factam: Agnus Dei, significat planctum Mariæ in depositione Christi de Cruce. Communio Sacerdotis, Christi sepulturam significat. Cantus ille, qui communionem magno cum gaudio sequitur, Resurrectionem Domini notat. Ite Missa est, significat Ascensionem. Benedictio Sacerdotis, Adventum Spiritûs Sancti refert. Evangelium, in fine Missæ lectum, significat prædicationem Sanctorum Apostolorum, quando repleti Spiritu Sancto cœperunt prædicare Evangelium per universum mundum, & sic conversionem gentium inchoârunt.
D. Sequitur quartum Sacramentum, quod vocatur pœnitentia. Unde dic mihi quid Sacramentum hoc sit?
M. Pœnitentia, significat tria. Primò, significat certam aliquam virtutem, per quam quis dolet de peccatis suis, & contrarium vitium impœnitentia vocatur, cùm de peccato dolere non vult, sed in eo perservare. Secundò, pœnitentiam vocamus pœnam & afflictionem illam, quam homo, ut DEO pro peccatis admissis satisfaciat, in se suscipit. Et sic dicimus facere aliquem magnam pœnitentiam, si multis se jejuniis, & asperitatibus exerceat. Tertiò, Pœnitentia Sacramentum à Christo institutum significat, per quòd illorum peccata remittuntur, qui post Baptismum gratiam divinam perdiderunt, attamen dolent de peccatis suis, & ad gratiam ejus redire desiderant.
D. In quo principaliter hoc Sacramentum consistit?
M. In duobus videlicet confessione peccatoris, & absolutione Sacerdotis, Joan. 20.
Christus enim super peccata à suscepto Baptismo commissa Judices constituit Sacerdotes, vúltque sui locò auctoritatem remittendi peccata habere, ità tamen, ut ea confiteatur peccator, & utì convenit disponatur. In illo ergo Sacramentum hoc consistit, ut quemadmodum exteriùs peccata peccator confitetur, & Sacerdos exteriùs absolutionem pronuntiat; sic quoque interiùs DEUS mediantibus illis Sacerdotis verbis, à nodo peccati animam illam solvat, quo alligata erat, eíque gratiam suam communicet, & ab obligatione inferni, in quem præcipitanda erat, liberet.
D. Quæ, precor, ut debitè Sacramentum hoc recipiatur, necessaria sunt?
M. Tria necessaria sunt, nimirum: Contritio, Confessio, Satisfactio, quæ tria tres quoque pœnitentiæ partes sunt.
D. Quid ad veram pœnitentiam requiritur?
M. Ut nimirum cor durum peccatoris emolliatur, & veluti rumpatur præ dolore offensæ in DEUM factæ. At verò in particulari, duo ad veram contritionem requiruntur, nec unum sinè altero esse potest. Prius est, ut peccator, revera de peccatis omnibus post Baptismum admissis doleat. & ideo necessarium est, examinare bene & considerare omnes actiones suas, & dolere illas ad regulam legis divinæ non esse exactas. Posterius est, ut peccator firmum propositum non peccandi in posterum sæpiùs faciat.
D. Quid exigit Confessio?
M. Ut non modò peccator contritione sua contentus sit, sed etiam se ad Sacerdotis pedes abjiciat, utì Magdalena sese ad Christi pedes abjecit, (Luc.7.) confiteatúrque cum veritate peccata sua, nihil adjungendo, nec minuendo, nec mendacium aliquod immiscendo. Deinde cum simplicitate, non excusando se, nec culpam in alium rejiciendo, nec superflua verba multiplicando. Tertiò, cum integritate, omnia dicendo nimirum, nec præ pudore ullum omittendo; item numerum cujúsque gravésque circumstantias, quantum quidem recordari poterit, attexendo. Denique cum verecundia, ac humilitate confiteatur, non perinde ac si historiam aliquam narraret, peccata sua narrando, sed ea veluti abominanda quædam, Christiano indigna facta recensendo, humilitérque indulgentiam eorum obtestando.
D. Quid ad satisfactionem necessarium est?
M. Ut peccator animo faciendi pœnitentiam, voluntariéque acceptandi pœnam illam, quam confessarius imposuerit, & quantocyus adimplendi accedat. Considerans interim DEUM maximam illi gratiam præstare quod æternam inferni pœnam indulgeat, pœnáque temporali contentus sit, multò utique, quàm peccata meruerunt, minore.
D. Dic mihi, quem fructum Sacramentum hoc afferat?
M. Quatuor fructus maximos ex hoc Sacramento percipimus. Primus, de quo diximus est, quòd DEUS peccata commissa post Baptismum remittat, mutétque æternam pœnam Inferni, temporali pœna in vita hac, aut in Purgatorio sustinenda. Alter est, quòd bona opera facta à nobis in DEI gratia constitutis, & per peccatum deperdita, mediante hoc Sacramento redeant. Tertius, quòd simus soluti ab Excommunicationis vinculo, si fortè eo innexi fuerimus; quoniam scire tua interest, Excommunicationem pœnam esse gravissimam, utpote, quæ nos orationibus Ecclesiæ destituat, item Sacramentorum usu, ac conversatione fidelium, & denique in loco consecrato sepulturâ. Nunc ergo à pœna adeò terribili per Pœnitentiæ Sacramentum liberamur in vigore auctoritatis ejus, quam Confessarii ab Episcopo suo, aut Summo Pontifice accepere: licèt etiam illam absolutionem ab Excommunicatione extra Sacramentum, & quidem à Prælato non Sacerdote habere possimus. Quartus & ultimus fructus est, quòd capaces per hoc Sacramemntum fiamus thesauri indulgentiarum, quem frequenter Pontifices Summi dispensant.
D. Quid est indulgentia?
M. Indulg entia est liberalitas quædam, qua DEUS mediante Vicario suo erga fideles suos utitur, dum temporalem illis pœnam indulget, aut totam, aut ex parte, ad quam sive in hoc mundo, sive in purgatorio exhauriendam obligati erant.
D. Quid, ut quis indulgentiis gaudere possit, requiritur?
M. Ut videlicet homo in gratia DEI sit, confiteatúrque, si se peccato novit obnoxium, item adimpleat omnia, quæ Summus Pontifex in Indulgentiarum promulgatione exigit.
D. Quoties verò ad Sacramenti Pœnitentiæ receptionem obligamur?
M. Sancta Mater Ecclesia cuilibet semel Cap. omnis utriusque de p
ad minimum in anno confessionem præcipit. Est nihilominus toties alicui confiteri necessarium, quoties Eucharistiam sumere proponit, & conscientiam peccati mortalis habet. Similiter, quando quis in mortis articulo est: aut facinus aliquod aggreditur, cui periculum mortis subest. Præterea & hoc perpendendum est, bonum opus esse frequenter confiteri, & identidem expurgare conscientiam, præsertim cùm illi, qui rarò confitentur, maxima cum difficultate id benefacere possint.
æœn. & remis.
D. Adhuc unum quod ultimò rogem, superest, quæ nimirum illa bona opera sint DEOque grata, quibus satisfaciamus pro peccatis?
M. Omnia illa ad tria principalia reducuntur, videlicet: Orationem, Jejunium, & Eleemosynam, quæ S. Angelus Raphaël Tobiam docuit. (Tob. 12.) & ratio est, quia cùm homo habeat animam, corpus, bonáque exteriora, oratione offert DEO bona animæ, jejuniô bona corporis, eleemosynâ bona exteriora. Orationis nomine etiam complectimur illa, ut verbi gratia audire Missam, dicere septem Psalmos pœnitentiales, Officium defunctorum & similia. Per jejunium accipiuntur etiam omnes aliæ asperitates corporales; seu mortificationes, quæ ciliciis, disciplinis, humicubationibus, peregrinationibus, & similibus infliguntur. Per Eleemosynam denique quodlibet charitatis officium intelligitur, quod quis proximo propter amorẽem DEI exhibet.
D. Quid ad jejunium bene instituendum requiritur?
M. Tria requiruntur, nimirnum semel in die cibum sumere; deinde circa medium diei eundem sumere, (& quidem quò tardius, eò melius) tertiò abstinere à carnibus, utì & ab ovis ac lacticiniis, ubi hìc mos recepturus est.
D. Estne melius satisfacere DEO pro se ipso operibus istis, an verò indulgentiarum se participem reddere?
M. Melius est, hominem operibus istis pro se ipso satisfacere; quia per indulgentiam satisfacit solùm DEO, pro obligatione pœnæ æternæ, at verò istis operibus & DEO satisfacit, & æternam simul vitam meretur. Nihilominus omnium optimum est, ut utriusque homo diligentem curam habeat, nimirum ut partim semetipso satisfaciat, quoad fieri poterit, partim verò indulgentiarum se participem reddat.
D. Quid est Extrema Unctio?
M. Extrema Unctio est Sacramentum, quod ad infirmorum usum Dominus noster instituit. Dicitur verò Unctio, quia in eo, ut oleo sancto ungatur infirmus, consistit, & super eo preces certæ dicantur. Quamobrem verò extrema dicatur, indè est, quòd inter omnes unctiones in Sacramentis adhiberi solitas ultima sit. Nam illarum prima in Baptismo, altera in Confirmatione, tertia in Sacerdotio ultima denique in infirmitate confertur. Potest etiam extrema ideo dici, quòd in fine vitæ nobis detur.
D. Qui sunt hujus Sacramenti effectus?
M. Tres sunt, quorum Primus est peccata remittere, quæ à susceptione Sacramentorum aliorum adhuc manent, utì sunt illa, quorum memoriam non habuit, aut non cognovit: & licèt cognoverit memórque fuerit, de iis non doluerit, aut confessus non fit. Secundus est, recreare infirmum, illóque tempore confortare, quo ab infirmitate opprimitur, & dæmonum tentationibus infestatur. Tertius est, sanitatem corporis restituere, si ità ad salutem æternam infirmi illius expediat. Et illi tres effectus in oleo denotantur, cujus in hoc Sacramento usus est, quia oleum confortat, refrigerat, sanat.
D. Quo tempore Sacramentum hoc excipiendum?
M. Multi hìc graviter errant, qui non volunt hoc Sacramentum suscipere, nisì ubi cum morte luctantur. Tum tamen verum tempus suscipiendi est, quando medici judicant periculosam infirmitatem esse, nec humana remedia ad manum esse, quæ sufficiant. Quare in tali temporis articulo ad cœlestia remedia recurrendum est. Sic enim frequenter accidit, ut olei sancti beneficio consanescat infirmus. Unde non debet peti Sacramentum hoc, si mortis periculum non appareat: & multò minùs tam diu ex spectari debet, quoad omnis meliorationis spes evanescat. Quæ etiam causa est, quamobrem non detur Oleum Sanctum ad mortem ex sententia judicis damnatis: tum quia infirmi non sunt, tum quia nullam longioris vitæ spem habent.
D. Quid est Sacramentum Ordinis?
M. Est Sacramentum quo potestas consecrandi Sanctissimam Eucharistiam confertur, & in populum reliqua Sacramenta dispensandi: aut in officio divino ijs ministrandi, qui ejusmodi potestatem receperunt. Porrò dicitur Ordo, quia in isto Sacramento sunt multi gradus, & alter alteri subordinatus, ùt sunt Sacerdotes, Diaconi, Subdiaconi, & alii inferiores tamen. Quod fusiore explicatione opus non habet, quia Sacramentum hoc omnium non est, sed illorum tantùm, qui maturæ ætatis sunt, tantǽque eruditionis, ut in Christiana doctrina ulteriore instructione non indigeant, sed multò magìs ut alios instruant.
D. Quid est Sacramentum Matrimonii?
M. Sacramentum Matrimonii est, conjunctio maris & fœminæ, conjunctionem Christi cum Ecclesia per incarnationem DEIque cum anima per gratiam, repræsentans ac significans.
D. Qui sunt effectus hujus Sacramenti?
M. Primò confert gratiam, Ephes. 5.
ut benè sibi vir ac mulier convivant, améntque se invicem spiritual iter, utì Christus amat Ecclesiam, & DEUS animam fidelem ac justam amplectitur. 1. Cor. 7.
Secundò confert gratiam, ut instruant, educéntque filios in timore Domini. Tertiò, adeò firmum vinculum maritum inter ac mulierem statuit, ut illud solvi ullo modo sit impossibile, utì impossibile est, vinculum Christum inter & Ecclesiam dissolvi. Unde sequitur neminem dispensare posse, ut primam conjugem maritus relinquat, & aliam sibi consociet; similiter ut mulier primum maritum relinquat, & cum alio sese conjungat.
D. Quid ad Matrimonium constituendum requiritur?
M. Tria sunt necessaria: Primum est, ut utraque persona sit habilis ad cojnnjunctionem ejúsque capax, videlicet ut ætatem legitimam habeant, nec se invicem ad quartum usque gradum sanguinis contingant, nec solemne castitatis votum fecerint, & similia. Secundum est, ut in contractu Matrimonii testes adhibeant, & nominatim quidem Parochum proprium, seu Pastorem curam animarum gerentem. Tertium est, ut consensus utriusque partis liber sit, nec gravi metu coactus, sitque verbis certis, aut simili signo æquivalente expressus. Tenendum est ergo, si unum ex tribus hisce deficiat, non Matrimonium validum esse posse.
D. Utrum melius est, vel ad Matrimonium procedere, vel Virginitatem servare?
M. Divus Paulus explicavit hoc dubium, sic scribens: 1. Cor. 7.
Qui matrimonio (inquit) jungit virginem suam, bene facit, qui non jungit meliùs facit; scilicet Virginitatem conservando. Et ratio est, quia Matrimonium est Amb. l. 1.1. de Virg.
res humana; Virginitas verò Angelica. Matrimonium secundùm naturam, & Virginitas supra naturam est: nec solùm Virginitas, sed etiam Viduitas matrimonio excellentior est. Unde Salvator in quadam parabola dixit, Math. 13
semen quòd in terram bonam cecidit attulisse fructum nunc trigesimum, nunc sexagesimum, nunc centesimum; 0.Cyp de habitu Virg. Hier. l. 1. in Jovin. Aug. ser. de Virg. c. 12.
quod SS. Doctores ità explicârunt, fructum trigesimum esse Matrimonii, sexagesimum Viduitatis, Virginitatis denique centesimum.
DISCIPULUS Explicatis jam quatuor principalibus doctrinæ Christianæ partibus nunc scire cupio, num adhuc aliud discendum restet?
M. Partes à me hactenus explicatæ, illæ sunt, quas unumquemque scire oportet. Sunt nihilominus & alia quædam scitu necessaria, quæ ad finem nostrum, quem adipisci contendimus, beatitudinem scilicet, maximè condu cunt; ùt sunt virtutes ac vitia, item bona opera ac peccata. Tametsi enim de his in confuso, dum Symbolum Apostolorum, ac decem præcepta explicaremus, egerimus; conducibilius tamen judico de illis distinctè, & in particulari disserere.
D. Dic ergo mihi quid sit Virtus?
M. Virtus est qualitas, quæ in animam recipitur, & habentem bonum facit. Et utì scientia bonum Philosophum efficit, ipsáque ars, ut artificis titulum dignè quis referat; ità quoque virtus facit, ut homo bonus evadat, benéque cum omni facilitate, promptitudine ac perfectione operetur. At verò, qui virtute caret, tametsi interdum bonum operetur, non tamen nisì cum difficultate magna & imperfectione operabitur. Illustrabo simili, virtus similis est arti, ejúsque usui. Videtur à vobis aliquis artis, ac praxeos pulsandi citharam aut testudinem peritus, is elegantissimè, magnáque cum facilitate ludet, tametsi chordas non videat; ubi verò aliquis alius, artis usúsque ignarus accesserit, poterit quidem chordas seu fides pulsare, sonúmque aliquem excitare, non tamen expeditè nec bene. Sic quoque qui habet virtutem, verbi gratiâ temperantiam, magna cum facilitate ac gaudio, ubi opus fuerit, perfectéque horam convenientem exspectando, jejunabit, & non nisì concessis cibis, idque semel duntaxat in die vescetur; sed qui non habet virtutem hanc, aut è contrario gulosus est, illi jejunium instar mortis acerbum erit, & li cèt jejunet, non tamen exspectare poterit prandendi horam. Vesperi autem, cùm tantùm semel ei edendum esset, tantam collationem facere parabit, quæ à cœna parùm differat.
D. Quot sunt Virtutes?
M. Numerosæ admodum virtutes sunt, principaliores tamen, & ad quas reliquæ omnes traducuntur, sunt septem, nimirum tres Theologicæ, 1. Cor. 13
Fides, Spes, Charitas; & quatuor Cardinales: 1.Sap. 8.
Prudentia, justitia, fortitudo, temperantia. Totidem sunt dona Spiritûs Sancti Isai. 11.
, quæ Evangelicæ beatitudines Matt 5.
subsequntur, omnem perfectionem Christianæ vitæ complectentes. Sunt etiam Matt. 25.
septem opera misericordiæ, corporalia, & totidem opera Misericordiæ spiritualia, de quibus succinctam doctrinam tradam.
DISCIPULUS QUid est Fides?
M. Fides prima est virtutum Theologicarum DEUM respicientium. Cujus proprium officium est illuminare intellectum, excitare ad illud omne credendum, quod DEUS per Ecclesiam nobis revelat, tametsi difficilius sit, omníque ratione naturali sublimius.
D. Quæ causa est, quamobrem res fidei ad eó firmiter credere teneamur?
M. Est hæc: Fides enim infallibili veritati innititur, quoniam totum illud, quod proponit fides à DEO revelatum est, & DEUS est ipsa veritas, unde impossibile est, ut id, quod DEUS dixit sit falsum. Quare cùm fides aliquid, quod rationi contrarium esse videtur, proponit, ut est v.g. virginem peperisse, sic concludet homo, Ratio humana debilis est, unde & facilè fallitur, at verò DEUS nec fallere potest, nec falli.
D. Quid ergo per virtutem fidei credendum est?
M. Necessarium est inprimis credere distinctè omnes articulos Symboli, quos supra explicavimus, & illos præsertim articulos, de quibus Festa per anni circulum Ecclesia instituit, ut sunt, Incarnatio Domini, Nativitas, Passio, Resurrectio, Ascensio, Missio Spiritûs Sancti, & Sanctissima Trinitas. Deinde præparatum esse hominem oportet, ut omne illud credet, quod credendum esse declarabit sancta Mater Ecclesia. Denique exteriùs ab iis sibi cavere, quæ signa sunt infidelium, ùt verbi gratia est Turcicarum, aut Judaicarum, vestium habitus, vesci carnibus in die veneris, ùt hæretici faciunt, & similia, quia non modò necessarium est corde & ore, sed etiam opere exteriore ingenuè fidem profiteri, & sese alienum ab omni secta sanctæ Ecclesiæ contraria ostendere.
D. Quid est Spes?
M. Spes est secunda virtus Theologica, & vocatur sic, quòd in DEUM feratur. Utì enim per fidem in DEUM credimus, ità quoque per spem in DEUM speramus.
D. Quod est officium spei?
M. Est erigere voluntatem nostram & excitare ad æternam felicitatem sperandam. Et quia hoc bonum adeò sublime est, ut eo aspirare humanis viribus sit impossibile, ideo supernaturalem illam virtutem largitur nobis DEUS, ut confidamus fore, aliquando nos illud bonum consecuturos.
D. In quo fundatur hæc Spes & sustentatur?
M. Fundatur in infinita bonitate & misericordia DEI, in eáque sustentatur. Cujus hoc est argumentum certissimum, quòd suum proprium Filium dederit, & per illum in filios nos adoptârit, & regni cœlestis hæreditatem promiserit, si opera conformia dignitati receptæ faciamus, & ille simul gratiam, auxiliúmque sufficiens ad præstanda talia opera subministret.
D. Quid est Charitas?
M. Est tertia virtus Theologica, quæ in DEUM fertur, quoniam per illam anima nostra ad amandum DEUM super omnia impellitur, non solùm ùt Creatorem, Auctorémque bonorum naturalium, sed etiam, ùt Datorem gratiæ, ac gloriæ, quæ sunt bona supernaturalia.
D. Cupio etiam scire, num in creaturas quoque charitas feratur?
M. Fertur charitas propriè ad omnes homines, omniáque illa, quæ à DEO sunt facta, cum hoc tamen discrimine, ut DEUS diligatur propter seipsum, quandoquidem bonum infinitum est; Alia verò omnia propter DEUM diligantur. Et in particulari debet amari proximus, eò quòd ad imaginem DEI factus sit, utì nos. Unde per proximum non solùm parentes & amicos, sed quoslibet homines accipimus: etiamsi inimici nostri sint, quia quilibet imago DEI est, & hoc titulo quoque amari debet.
D. Estne magna virtus charitas?
M. Est omnibus major, tantúmque bonum est, ut si quis illud habeat, non possit salutem suam perdere, modò antè charitatem non perdat, quam qui non habet, nullo modo salvari potest, etsi virtutes cæteras omnes, donáque DEI possideat.
DISCIPULUS Quid est Prudentia?
M. Est prima quatuor virtutum Cardinalium, quæ ideo tali nomine insigniuntur, quod quatuor virtutes principales sint, & velut omnium aliarum virtutum moralium & humanarum fontes. Prudentia enim intellectum, justitia voluntatem, temperantia appetitum concupiscibilem, fortitudo verò irascibilem gubernat.
D. Quod est officium Prudentiæ?
M. Est monstrare in omni actione debitum finem, & convenientia media, omnésque circumstantias, videlicet tempus, locum, modum, & similes, ut in omnibus & per omnia bene fiat. Unde reliquarum virtutum magistra vocatur, & se habet instar oculi in corpore, instar salis in cibo, & instar Solis in mundo.
D. Quæ sunt vitia Prudentiæ contraria?
M. Virtus semper in medio consistit, ideoque duo vitia contraria habet, quæ sint ejus extrema. Unum vitium prudentiæ contrarium, est imprudentia, id est inconsideratio & temeritas, estque illorum, qui non considerant hoc, quod faciunt, quapropter neque verum finem respiciunt, neque vera media capessunt. Alterum vitium est astutia, aut prudentia carnalis, estque illorum, qui summa cum industria expendunt finem ac media, nihilominus in omnibus utilitatem propriam ideo spectant, ut bonum aliquod mundanum obtineant. Quapropter proximum subtiliter decipere conantur, & ad suum beneplacitum universa perficere. In fine tamen videbitur homines tales imprudentissimos fuisse, quòd summi boni, propter amorem boni minimi jacturam fecerint.
D. Quid est justitia, & quod ejus Officium?
M. Justitia est virtus, dans unicuique quod suum est. Unde officium ejus est in omnibus, quod æquum est, ac justum respicere, & in humanis contractibus æqualitatem adhibere. Quod utique fundamentum quietis omnis, ac pacis est. Quia si quisque suo contentus viveret, nec quod alterius est appeteret, nullum amplius bellum nec discordia moveretur.
D. Quæ sunt vitia justitiæ contraria?
M. Sunt duo, unum est injustitia, quando videlicet quis, quod alterius est accipit, aut in contractibus minus dare vult quàm debet, aut plus recipere, quàm ei debetur. Alterum est nimia justitia, quando videlicet quis nimium rigrosus est, & nimis subtiliter omnia contra rationis dictamen ad justitiæ regulam exigere vult, quia in multis casibus justitia cum misericordia miscenda est, utì in paupere homine videre est, qui si non possit debitum suum, adeò citò absque gravissimo suo damno solvere, rationabile ac justum erit, aliquid temporis pro solutione illi indulgere, quod qui non facit, in nimio rigore peccat.
D. Quid est fortitudo, & quod ejus officium?
M. Fortitudo virtus est, quæ promptum hominem facit, ad superandas diffi cultates omnes quæ bonam operationem impediunt, imò etiam ad mortis passionem se extendit, quando videlicet vel gloria DEI eam exigit, vel certè in debito nostro deficere nolumus. Hujus enim virtutis beneficio Martyres omnes de persecutoribus suis triumphârunt, omnésque similiter fortes milites, qui in justo bello se fortiter probârunt, magnámque gloriam per virtutem hanc reportârunt.
D. Quæ sunt vitia contraria fortitudini?
M. Sunt duo, videlicet timor & audacia, timor efficit, ut homo facillimè animum dejiciat, quod utique ex modica fortitudine nascitur. Audacia verò facit, ut præsentissimis se quis periculis objiciat, quando non est necessarium. Quæ (sic loquendo) nimia fortitudo dici potest, nec est laude digna, sed vituperio, quia virtus non est, sed vitium.
D. Quid est temperantia, & quod ejus officium?
M. Temperantia virtus est, quæ sensualibus delectationibus frenum injicit, fa cítque ut homo hujusmodi voluptatibus ex præscripto rationis utatur.
D. Quæ sunt vitia temperantiæ contraria?
M. Sunt duo, nimirum intemperantia & insensibilitas. Intemperantia est, quando quis nimium delectationibus se dedit, ideoque in cibo, potu, ac similibus excedit, quod tam animæ quàm corpori noxium est. Insensibilitas est, quando quis ad alterum extremum progreditur, & adeò voluptates omnes fugit, ut etiam necessariis cibis ad conservandam sanitatem uti nolit, nè modicam illam delectationem, quam naturaliter cibus conveniens comportat, sentiat. Attamen inter homines vulgare magìs vitium est intemperantia, quàm insensibilitas. Omnes enim Sancti ad jejunium, carnísque mortificationem nos sunt exhortati.
DISCIPULUS Quæ sunt Dona Spiritûs Sancti?
M. Sunt illa, quæ Isaias Propheta recenset, nempe: Sapientia, Intellectus, Consilium, Fortitudo, Scientia, Pietas, ac Timor Domini.
D. Cui rei hæc dona inserviunt?
M. Ut nimirum illis perfectionem vitæ Christianæ consequamur, quia instar scalæ se habent, per quam à statu peccati, per diversos gradus ad summam Sanctitatem progredimur. Advertendum tamen est, Prophetam in numero graduum horum deorsum tendere, quia scalam illam è cœlo descendentem aspexit; nos verò eandem invertemus, & ab inferioribus gradibus ordiemur, ut sic sursum feramur, & in cœlum de terra transcendamus. Quare Primus gradus, ponitur à nobis timoris Domini, cui tunc imponit pedem peccator, cùm suum inimicum DEUM omnipotentem esse considerat. Secundus est, pietatis, quia qui pœnas à DEO peccatoribus intentatas timet, ille pius esse incipit, & obedire DEO ac servire desiderat, item in omnibus voluntatem ejus facit. Tertius gradus, est scientia: quia qui desiderat facere divinam voluntatem, is petit à DEO, ut se de sanctis præceptis suis ac legibus erudiat. DEUS enim partim per prædicatores, partim per libros, partim per inspirationem internam facit omnia illa sciri, quæ scitu sunt necessaria. Quartus gradus est fortitudinis, quia qui scit voluntatem DEI, & per omnia servire DEO proponit, ei difficultates multæ à mundo, carne, diabolo objiciuntur, & ideò DEUS hoc donum fortitudinis dat, quo omnes difficultates superentur. Quintus gradus est consilii, quia diabolus quando robore suo non potest vincere hominem, ad fraudes convertitur, & sub prætextu boni justo homini, casum adornat. DEUS verò non deserit illum, sed consilii donum communicat, quò adversus fraudes inimici prævaleat. Sextus gradus est intellectûs, quia ubi jam homo satìs exercitatus est in vita activa, multásque à dæmone retulit victorias, trahit eum impellítque ad contemplativam vitam, & per donum hoc intellectûs facit, ut divina mysteria intelligat ac penetret. Septimus gradus est sapientiæ, qui perfectionis complementum est, quia ille est sapi ens°, qui primam causam cognoscit, & ad illam omnes suas exigit actiones & ordinat; quod ille facere non potest, qui huic dono intellectûs perfectam charitatem non adjungit; siquidem intellectu primam causam cognoscit, & charitate ordinat omnia ad ultimum finem ac disponit. Denique quia Sapientia affectum intellectui conjungit, ideo sapientia vocatur, id est sapiens scientia, uti D. Bernar. docuit.
DISCIPULUS QUid sunt octo istæ Beatitudines, quas in Evangelio Salvator nos docuit?
M. Sunt altera scala, per quam perfectionis api cem tenemus, similis scalæ illi, quam de Spiritus S. donis fabricavimus. Quoniam in septem sententiis illis, continentur septem gradus, quibus beatitudinem adipiscimur. Octava verò signum complectitur, ex quo cognoscamus, num scalam illam transmiserit homo aut non.
D. Explica mihi breviter scalam hanc.
M. Christus Dominus noster in tribus prioribus gradibus impedimenta perfectionis submovet, per quam beatitudinem consequimur. Quorum ordinariè tria sunt, desiderium nempe bonorum, honoris ac voluptatum. Quapropter in Primo gradu dicit Christus beatos esse pauperes spiritu, id est, illos qui voluntariè bona sua contemnunt. In Secundo dicit beatos esse mites, qui cedunt omnibus & resistunt nemini, sive in faciem notentur ignominiâ, sive à tergo eandem excipiant. In Tertio dicit beatos esse illos, qui lugent, qui mundi lætitiam & voluptates non quærunt, sed attendunt, quomodo pœnitentiam faciant, suáque; peccata deplorent. Porrò in duobus gradibus sequentibus vitæ activæ perfectionem docet, in illis omnibus adimplendis sitæ, ad quæ per justitiam & charitatem obligamur. Idcirco in Quarto gradu dicit beatos esse illos, qui famem, sitímque justitiæ habent; & in Quinto beatos esse misericordes pronuntiat. In duobus postremis, ad perfectionem vitæ comntemplativæ nos trahit, & propterea in Sexto dicit beatos illos, qui corde mundo sunt, quia DEUM videbunt, videlicet in altera vita per gloriam, quem in hac vita per gratiam contemplationis cognoscunt. In Septimo beatos dicit pacificos, eò quòd filii DEI vocabuntur, id est beatos illos esse, qui contemplationi perfectam charitatem adjunxerint, item omnia in DEUM direxerint, pacatóque universô animæ regnô, filii DEI evadent, Patri similes, sancti ac perfecti. Octava sententia novum gradum perfectionis non continet, utì rectè Divus Augustinus observat, sed manifestum nobis signum demonstrat, ex quo concludere possimus, perfectionem hominem adeptum esse. Signum autem hoc est, injustas persecutiones voluntariè tolerare; quemadmodum enim aurum in fornace probatur, sic quoque homo justus perfectúsque tribulationibus.
DISCIPULUS. Superest modo explicare mihi opera misericordiæ, tam corporalia, quàm spiritualia.
M. Opera corporalia Misericordiæ 7. numero sunt, in sancto Evangelio (Matth. 25.) recensita: Esurientes pascere, dare potum sitientibus, operire nudos, hospitio peregrinos suscipere, ægrotos invisere, consolari captivos, septimum opus, quod est mortuos sepelire, S. Tob. nos, & S. Angelus Raphaël docuêre (Tob. 12.) Opera autem misericordiæ spiritualia sunt totidem, scilicet: Ignorantes docere, dubitantibus rectè consulere, consolari mœstos, errantes corrigere, offensam remittere, ferre patienter injurias, & denique pro vivis & mortuis DEUM precari.
D. Potestne inveniri aliqua causa, per quam quis ab exercitio horum operum misericordiæ excusetur?
M. Tres causæ excusare possunt. Prima est, si mediis debitis careat. Unde non legimus in Evangelio Lazarum mendicum aliquod misericordiæ opus corporale exercuisse, quoniam ipse penè omnibus Misericordiæ corporalis operibus indigebat, & sic propter patientiam coronatus est. Unde talis est DEI dispositio, ut divites per opera Misericordiæ, pauperes verò per patientiam, salutem obtineant, utì quoque nec ille docere alios, aut consilio juvare obligatur, qui scientiâ, prudentiáque fructuosa destitutus est. Secunda causa est, quando quis DEO servit in statu altiore, quàm sit status vitæ activæ, in quo non habet occasionem corporalia Misericordiæ opera exercendi, utì in Eremicolis videre est, qui solitudinibus conclusi, aut cellis suis, cœlestia contemplantur, illi enim obligati non sunt sanctum suum exercitium deserere, ut eant quæsitum, quibus Misericordiæ opera impendant. Tertia est, quando neminem quis invenit, qui ejus Misericordiâ notabiliter indigeat: quoniam obligantur, nonnisi illis succurrere, qui ab alio adjuvari possint, nec habeant, qui auxilium illis velint, aut possint conferre. Nihilominus verum tamen est, perfectam misericordiam obligationis tempus non exspectare, sed promptam esse, succurrere meliore modo, quo potest, & omnibus, quibus potest.
D. Videtur mihi ultimum opus Misericordiæ, quod est precari DEUM pro proximo, omnes facere posse.
M. Ità est, nam & sic Eremitæ misericordiæ opera exercent: quia DEUM precantur, ut omnibus illis sua gratia assistat, qui eâ indiguerint.
DISCIPULUS. Erit jam tempus aliquando docere me, quid vitium & peccatum sit, ut ab eo fugere queam, quemadmodum acquisitionem virtutum, bonorúmque operum docuisti.
M. Peccatum non est aliud, quàm commissio aut omissio, voluntaria contra legem DEI; ubi considerabis tria esse, quæ ad perpetrandum peccatum requirantur. Primum est, ut sit commissio aliqua, aut omissio id est, ut quis velit facere aliquid, aut operari quod prohibitum est, aut non facere aliquid, quod est præceptum, quemadmodum exempli gratiâ blasphemare est commissionis, non audire Missam est omissionis peccatum. Secundum est, quod requiritur, ut commissio illa, sive omissio, sit contra legem DEI, quia lex DEI est generalis regula bene operandi, utì ars est regula lapicidæ. Et ideò, utì ille lapicida non est bonus murarius, nec bene murum erigit, qui non ex artis præscripto operatur; sic quoque quis non vivit bene, nec bonus homo est, qui legem DEI non sequitur. At verò per legem DEI non solùm illam legem accipimus, quam per semetipsum dedit, ùt decem præcepta sunt; sed etiam illam, quam per summos Pontifices, aliósque Ecclesiæ Superiores tam spirituales, quàm temporales proponit, quia omnes illi Ministri DEI sunt, suámque ab eo authoritatem acceperunt. Tertium est, quod requiritur, ut commissio illa, vel omissio sit voluntaria, quoniam quod quis sinè consensu voluntatis facit, peccatum non est, ùt exempli gratiâ, si quis blasphemet, dum dormit, aut nondum rationis usum attigit, aut nescit verbum suum esse blasphemiam, in tali casu homo non peccaret, quia voluntatis consensus abesset.
D. Intellexi quid peccatum sit, dic ergo quid sit vitium?
M. Vitium est malus habitus, maláque consvetudo peccandi, frequentiùs peccando acquisita. Unde nascitur, hominem ejusmodi faciliùs peccare, item magìs temerè & majore cum gaudio, quemadmodum, exempli gratiâ, dicimus hominem quempiam blasphemum esse, aut nugacem, si blasphemare solet, & nugari ex consvetudine, adeò, ut blasphemare peccatum sit, & esse blasphemum, sit vitium, quomodo de omnibus aliis malis etiam loquimur.
D. Estnè ingens malum peccatum?
M. Et ut que maximum, quod inveniri potest, imò illud solum est absolutè & intrinsecè malum, DEOque magìs, quàm res ulla invisum. Quod inde colligitur, quia DEUS perdere & exterminare nobilissima quæque à se condita non destitit, modò peccatum puniret. Si enim princeps habeat vas aliquod ex argento, aut auro mundissimo fabricatum maximi pretii, in eóque inveniretur liquor graveolens, qui in tantum displiceret principi, ut confringi juberet vas illud, & in profundum maris demergi, certè diceres principem illum gravissimè liquorem illum odisse; sic quoque DEUS duo pretiosissima fabricavit vasa, unum ex argento, quod est homo, alterum ex auro quod est Angelus, & quia in utroque putidissimum liquorem peccati invenit, ideo in profundum inferni, perpetuámque miseriam omnes Angelos peccato obnoxios, præcipitavit ac demersit, & quotidie in eundem perditionis locum præcipitat homines illos, qui in peccatis hinc discedunt. Denique propter peccatum mundum diluvio semel obruit, omnèsque homines (Noe, eò quòd justitiam conservâsset, ejúsque familia exceptis) suffocavit.
D. Quod peccatorum genera inveniuntur?
M. Duo, quorum unum peccatum originale, alterum verò actuale vocatur. Et hoc bifariam quoque in mortale, & veniale dividitur.
DISCIPUILUS. Quid est peccatum originale?
M. Peccatum originale est illud, quo cum nascimur, quod à primo nostro parente successivè in nos descendit. Unde advertendum est, cùm DEUS primum virum, primámque mulierem condidìsset, qui Adam & Eva vocabantur, septem illis dona largitum esse. Primò gratiam, per quam justi, & amici DEI erant, filiíque ejus adoptivi. Secundò scientiam magnam, ut noscerent bonum facere & à malo declinare. Tertiò obedientiam talem illis contribuit, ut nimirum caro spiritui obsequeretur, nè illicitis desideriis adversus rationem insurgeret. Quartò, promptitudinem maximam, ac facilitatem dedit ad bonum faciendum, & declinandum malum, & non nisì unicum, idque facillimum præceptum præscripsit. Quintò omnis illos molestiæ ac timoris securos fecit, quoniam terra ipsa spontè & inarata fructus sufficientes ad humanæ vitæ propagationem producebat, nec erat, quod homini nocere posset. Sextò, immortales condidit, adeò ut nunquam mori possent, si se peccato non contaminâssent. Septimò, voluit post aliquantum temporis illos ad Cœlos, vitámque æternam, & gloriosam transferre, qua Angeli tum fruebantur. Verùm primus vir, & prima fœmina à diabolo decepti, non observârunt præceptum illud, atque adeò in DEUM peccârunt, & illa septem commemorata dona perdiderunt. Cùm autem DEUS dona illa non solùm personatim ipsis contulisset; sed etiam omnibus ab illis descendentibus, ideo non solùm sibi, sed etiam omnibus posteris suis, ea amiserunt, eósque non modò peccati sui, sed etiam miseriarum omnium fecere participes, quemadmodum gratiæ, bonorúmque quæ possidebant, si non peccâssent, fuissemus participes. Est ergo peccatum originale, inimicitia cum DEO divinǽque gratiæ privatio, qua cum privatione nos nascimur. Ex qua ignorantia procedit, item mala inclinatio, difficultas faciendi boni, faciendi mali facilitas, pœna ac labor in vitæ necessariis providendis, timor ac pericula quibus circumdamur, mors certissima corporis, & mors inferni æterna, si ante articulum mortis nostræ à peccato non liberemur, & ad gratiam redeamus.
D. Quodnam adversus peccatum originale remedium est?
M. Attigi hoc superiùs, nimirum remedium ejus esse Passionem & mortem Domini nostri JESU Christi. Voluit enim DEUS, ut pro Adami peccato satisfaceret, qui peccati expers, imò DEUS & homo esset, ideoque infinitè acceptus DEO foret, obedirétque ei, non in re adeò facili, qualis Adamo præcepta fuit, sed in re longè difficillima, qualis est mors Crucis ignominiosissima. Et hoc remedium per Sanctum Baptismum nobis applicatur, utì suprà diximus. Quantumvis enim DEUS non voluerit de subito reddere omnia illa septem dona, voluit tamen principalissimum, quod est gratia, restituere, per quam justi & amici, & Fliilii DEI, & hæredes regni cœlestis constituimur. Porrò rel iqua dona magno cum quæstu in altera vita nobis restituentur, si in præsenti nos bene gesserimus.
DISCIPULUS. Explices mihi quid peccatum actuale, & quomodo unum mortale, alterum veniale sit?
M. Peccatum actuale est, quod ex propria voluntate committimus, ubi ad usum rationis pervenerimus, ùt sunt, furari, occidere, pejerare, & similia legi divinæ contraria. Et hoc peccatum mortale est, quando gratiâ DEI privat, quæ vita animæ est, æternáque inferni morte dignos facit. Tum autem est veniale, quandoquidem displicet DEO, non tamen adeò, ut illius privet gratiâ, & pœnam quidem temporariam, non tamen æternam meretur.
D. Quomodo peccatum veniale, aut mortale cognoscam?
M. Ut cognoscamus mortale, aut veniale esse, duas regulas observes necesse est. Prior est, ut peccatum sit contra charitatem DEI aut proximi. Posterior, ut ex pleno voluntatis progrediatur consensu. Quarum altera si desit, non erit peccatum mortale, sed veniale. Tum ergo dicitur peccatum contra charitatem esse, quando in materia gravi legi divinæ contrarium est, adeò, ut offensa ad tollendam amicitiam sufficiat. Si autem in levi materia committatur, nec ad dissolvendam amicitiam sufficiat, tunc quidem non est contra charitatem, sed dicitur non esse secundùm charitatem. Et sic de priore peccato dicitur, quòd sit contra legem, quoniam est contra charitatem, quæ finis legis est. Posterius verò non dicitur esse contra legem, sed non secundùm legem, quia non est contra charitatem, non tamen est secundùm charitatem. Accipite exemplum: Magnam pecuniæ summam furari, est peccatum mortale, quoniam est contra legem DEI, & in materia gravi versatur, omniúmque judiciô ad dissolutionem amicitiæ sufficit, & sic contra charitatem est, at verò furari quadrantem aut obulum, aut aciculam, similèmque rem levem, non est peccatum mortale sed veniale, quia materia in levi versatur, & licèt non sit secundùm charitatem, non tamen est contra charitatem, quia non est res talis, quæ rationabiliter amicitiam queat dissolvere. Idem de altera conditione dicemus, ut nimirum sit voluntarium. Si enim peccatum est contra legem, & in materia gravi versatur, & est perfectè voluntarium; est peccatum mortale. Si verò non fuerit perfectè voluntarium, quemadmodum si quis haberet cogitationem aliquam aut desiderium repentinum furandi, aut occidendi, aut blasphemandi, illúdque animadverteret, priusquam plenarius voluntatis consensus accederet, erit solum̃mmodo veniale. Quapropter necessarium est hominem graviter sibimetipsi attendere, & subitò quamprimùm malam cogitationem, aut desiderium adverterit, excutere, priusquam voluntas consentiat.
DISCIPULUS. Nunc scire desidero consequenter, quænam peccata principaliora sint omnium, ut majore cum diligentia evitari possint.
M. Sunt aliqua ideo principalia, quia sunt veluti fontes, ac radices multorum aliorum, vocantúrque capitalia, & sunt septem. Alia verò sunt ideo principalia, quia difficilia sunt ad remittendum, vocantúrque peccata in Spiritum Sanctum, súntque sex numero. Denique alia sunt principalia, quia sunt abominabilia, & contra omnem rationem, ideoque vindictam in cœlum clamare dicuntur, & sunt quatuor.
D. Quænam sunt peccata capitalia?
M. Sunt hæc nimirum: Superbia, Greg. 31. Mor. c. 17. aliàs 31.
aut ùt alii dicunt, vana gloria, avaritia, luxuria, invidia, gula, ira, acedia.
D. Quamobrem capitalia dicuntur?
M. Non vocantur capitalia eò, quòd mortalia sint, quia multa sunt mortalia, & non sunt capitalia, utì blasphemia est, & homicidium: & multa sunt capitalia, quæ non sunt semper mortalia, utì est gula, ira, & acedia. Vocantur ergo capitalia, quia capita multorum aliorum sunt, quæ ab illis utì rami à radice, & rivuli à fonte procedunt.
D. Quid est superbia, & quænam ab ea peccata progrediuntur, & quod illius remedium?
M. Superbia est peccatum, propter quod homo plus putatur esse illo quod est, ideoque vult aliis anteponi, & nec superiorem, nec inferioremæqualem ferre potest. Peccata quæ producit sunt, jactare se, vanéque gloriari, cum aliis contendere, item discordia, inobedientia, aliáque similia. Ejus remedium est, ut homo omni diligentia sanctæ humilitati incumbat, id est, ut cognoscat, se nihil esse ex se ipso, & quidquid habemus, esse donum DEI, considerétque alios meliores esse se, ac proinde minorem se omnibus æstimet, omnibûsque subjiciat; exteriùs interiúsque pro gradu cujusque quosvis honoret. Juvat etiam imprimis considerare, quòd superbia hominem similem Diabolo faciat, maximéque DEO invisa sit. Unde scriptum est: 1. Pet. 5.
Superbis DEUM resistere, humilibus verò gratiam dare, illos confundere, & hos exaltare.
D. Quid est avaritia, & quænam ex illa peccata nascuntur, & quod illius remedium?
M. Avaritia est affectus inordinatus erga divitias, & in tribus consistit, Primum est, quando homo alterius bona appetit, nec suis contentus est. Secundum est, quando plus habere desiderat, quàm necessarium sit, nec superfluum, prout obligatur, vult pauperibus elargiri. Tertium est, quando nimium bona sua, quæ possidet, amat, licèt non sint superflua. Quod inde cognoscitur; cùm quis paratus non est perdere bona sua in tali casu, in quo ad honorem DEI est necessarium. Unde divus Paulus dicit (Eph. 5.) avaritiam esse idololatriam, quoniam avarus anteponit bona sua DEO, contentúsque magìs est perdere DEUM, quàm bona sua. Multa peccata ab avaritia protruduntur, ùt est furtum, rapina, fraus in emptione & venditione, crudelitas in pauperes, aliáque similia. Remedium ejus est, in virtute liberalitatis se exercere, considerando nos in hac vita viatores, & peregrinos esse, ac propterea utile in primis fore, non onerari bonis istis, sed in viæ socios ea dividere, ut secum in cœlestem patriam illa comportent, nósque deonerati tantò expeditiùs viam nostram conficiamus.
D. Quid est luxuria, & quæ peccata gignit, & quod ejus remedium?
M. Luxuria est affectus inordinatus erga voluptates, & delectationes carnales. Peccata ab ea prodeuntia sunt cæcitas mentis, temeritas, inconstantia, item adulterium, fornicatio, obscæna verba, & omnis alia im̃mmunditia. Remedium est, in jejuniis se exercere, & orationibus, malásque societates declinare, illa enim media sunt ad conservandam castitatem inventa, & præ omnibus non nimium sibimetipsi fidere, utì nec virtuti suæ, aut sanctitati, sed à periculis remotissimum esse, sensúsque suos custodire, considerando Sampsonem fortissimum, Davidem sanctissimum, Salomonem, sapientissimum ab hoc vitio deceptos esse, grandémque mentis cæcitatem incurrisse, & præsertim Salomonem, quem concubinæ ad cultum Idolorum pertraxêre.
D. Quid est invidia, & quæ ab illa peccata proveniunt, & quod ejus remedium?
M. Invidia est peccatum, propter quod homini bonum alterius displicet, quia videtur illi excellentiam propriam eo minui. Ubi considerare oportet, quòd quando tibi bonum alterius, aut quia non est dignus, aut quia illo abutitur, displicet, non sit peccatum. Similiter, quando tibi displicet, non habere te bona, quæ alii habent, & maximè virtutem, devotionem bonáq;ue similia, non est etiam peccatum, imò sancta & laudabilis invidia vocatur. At verò, quando tibi videtur, habere alium bona quædam, quæ tuam gloriam obfuscant, vellésque eum talibus carere, nè sit vel æqualis tibi, vel te superior evaderet, tunc illud est invidiæ peccatum, parturítque alia multa peccata, utì perversum judicium est, de malo alterius gaudium, murmuratio, & detractio, quoniam invidus bonam famam proximi minuere quærit, imò ad homicidium faciendum subinde excitatur, quemadmodum Cain fecit, qui ex invidia fratrem occidit, item Judæi, qui ex invidia Domino mortem præparârunt. Remedium illius est exercere se in charitate fraterna, & seriò perpendere invidiam magìs invidenti, quàm invidendo nocere. Affligit enim seipsum invidus, exedítque intrinsecus, & sæpè DEUS tali via invidendum exaltat, per quam dejectum humiliatúmque illum cupiebat invidus. Utì videmus diabolum per invidiam, primum hominem de Paradiso terrestri depulisse, DEUM verò illâ occasione acceptâ, Christum in mundum misisse, illiúsque meritis cælestem Paradisum eidem redonâsse. Fratres Josephi Patriarchæ vendiderunt illum per invidiam, at verò DEUS illa occasione effecit, ut Dominus suorum fratrum evaderet. Saul Rex persecutus Davidem est ex invidia, DEUSque regnum ideo Sauli ademit, illúdque in Davidem transtulit.
D. Quid est gula & quæ peccata gignit, & quod ejus remedium?
M. Gula est appetitus inordinatus comedendi & bibendi. Quæ inordinatio consistit in sumptione cibi affluentioris, quàm conveniat, aut quando quis in nimis pretiosos cibos inquirit, aut vetitis cibis vescitur, ùt carnibus die Veneris vel Sabbathi, aut quando quis vescendi statam horam non observat, præsertim in die jejunii, aut denique quando quis cum summa aviditate & ingluvie comedit. Peccata quæ à gula nascuntur, sunt obscuritas mentis, vanum gaudium, multiloquium; sæpè etiam ex gula luxuria procedit, quæ omnes suas quoque filias comportat. Remedium est invigilare temperantiæ & abstinentiæ, animæ juxta ac corpori apprimè fructuosæ. Et in particulari expendendum benè est delectationem gulæ brevissimam esse, & sæpissimè post se diuturnum stomachi, capitísque dolorem relinquere.
D. Quid est ira, & quæ peccata parturit, & quod ejus remedium?
M. Ira est inordinatus appetitus vindictæ. Est tamen animadvertendum, iram moderatam, benéque ordinatam bonam esse. Quapropter in Psalmo dicitur. Psal. 94.
Irascimini & nolite peccare. Divus Basilius Bas. in orat. de ira
ait: iram se instar canis habere, qui bonus est, cùm inimicos aggreditur; non verò quando amicos morsu impetit. Deordinatio illa iræ in tribus sita est. Primum est, quòd quis velit vindictam sumere de eo, qui castigationem non meruit, nec te offendit. Secundum est, quod quis velit vindictam sumere auctoritate propria: quia sic vindicare, ac maleficum punire, solùm ad superiores spectat, quales sunt Principes, & Magistratus. Et quia supremus Princeps est DEUS, ideoque ait, Ro. 12.
quòd ad se principaliter vindictam facere spectet. Tertium est, quòd quis vindictam ex odio instituat, non autem ex justitiæ zelo & in modo, aliísque circumstantiis excedat. Peccata quæ ex ira inordinata nascuntur, sunt contentio, injuriosa verba, verbera, actus inconvenientes, ac si homo mentis inops esset; quoniam inordinata amentiæ est simillima. Remedium ejus est in mansvetudinis virtute se exercere, ac patientia, considerando exempla Sanctorum, ipsiúsque Christi, qui supportatione ac patientia vitiorum ejusmodi gloriosissimè triumphârunt. Quod à mundanis hominibus non frequentatur, quando adeò severè de suis inimicis vindictam sumere proponunt.
D. Quid est acedia, quæ peccata producit, & quod ejus remedium?
M. Acedia vocula græca est, & tantundem sonat, ac tædium, aut fastidium, & tunc peccatum est capitale quando quempiam tædet boni operis, fastidióque afficitur, ac displicet, quòd ad observantiam divinorum præceptorum, & ad tenendam virtutum semitam obligetur. Peccata ex acedia pullulantia, sunt contemptus præceptorum, & quod quis in prædam vitiis sese objiciat; item bene agere desperet, odium denique ac rancor in illos susceptus, qui hominem ad declinandum peccatum, & ad bonam vitam capessendam exsuscitant. Remedium est, otiosum non esse, bonos libros pervolvere, præmium ingens aliquando dandum expendere, quod DEUS diligentibus præceptorum suorum observatoribus promisit: item æternam pœnam, ac intolerabilem, quam negligentibus apparavit.
DISCIPULUS. Quæ sunt peccata in Spiritum Sanctum, & quot?
M. Sunt sex, videlicet desperatio de salute, præsumptio citra meritum salutem consequendi, cognitæ veritatis impugnatio, gratiæ alteri datæ invidentia, obstinatio in peccatis, & finalis impœnitentia.
D. Quare vocantur peccata in Spiritum Sanctum?
M. Quia ex mera malitia committuntur, & maximè tertium, quod propriissimè præ omnibus peccatum in Spiritum Sanctum est, quando nimirum quis veritatem cognoscens nihilominus vult obstinatè retinere ac probare, quod verum non est. Peccatum porrò ex malitia com̃mmissum, peccatum in Spiritum Sanctum vocatur, quoniam Spiritui Sancto bonitas tribuitur, cui est malitia contraria: quemadmodum peccare ex ignorantia dicitur esse contra Filium, utpote cui attribuatur sapientia, & peccare ex fragilitate dicitur esse contra Patrem, utpote cui potentia deferatur.
D. Quidnam habent proprii hæc peccata?
M. Hoc nimirum, quod neque in hoc sæculo, nec in altero remittuntur, utì in Evangelio Salvator noster docuit (Matth. 22.) hoc tamen sic intelligendum est, quod difficilia ad remittendum sint, & quòd rarum sit & operosum, imprimis hisce peccatis obnoxios ad veram pœnitentiam pervenire; quemadmodum cùm dicimus morbum incurabilem esse, non intendimus dicere, quasi nullo modo curari possit, sed quòd rarò curetur, imò ordinariè non curetur.
DISCIPULUS. Quot sunt, & quæ peccata in cœlum clamantia?
M. Sunt quatuor, videlicet Gen. 4.
homicidium voluntarium, Gen. 18.
peccatum carnale contra naturam Sodomiticum vocari solitum, Exo. 2
oppressio pauperum, & præsertim orphanorum ac viduarum, 12Jac
defraudatio mercedis operariis debitæ.
eo. 5.
D. Quare in cælum clamare dicuntur?
M. Eò quòd tam manifesta injustitia illorum peccatorum sit, ut nullo modo cooperiri, aut abscondi queant.
DISCIPULUS. Porrò da generale documentum aliquod peccatum fugiendi?
M. Sapiens ait (Eccl. 7.) Recordare novissima tua, & in æternum non peccabis. Horum novissimorum quatuor sunt: Mors, generale judicium, infernus, ac cœlestis gloria.
D. Quare illa quatuor novissima vocantur?
M. Quoniam mors est finis vitæ, extremúmque omnium, quod in hoc mundo occurrere nobis queat. Judicium illud generale ultimum judiciorum omnium est, quæ instituentur, à quo appellari ad aliud tribunal non dabitur. Infernus ultimum malum est, quod peccatoribus irrogabitur, in quo semper sinè ulla relaxatione permanebunt. Cœlestis gloria denique ultimum bonum est, bonis conferendum, quod nunquam sunt amissuri.
D. Age dic, quid circa hæc quatuor novissima consideratione dignum occurrat, quoniam peccaturus non sum, ùt sapiens à te allegatus dicit, si eorum identidem recordabor?
M. Circa mortem hæc quatuor puncta consideranda occurrunt. Primum est, quod mors certissima sit, nec ullus illam effugere queat. Secundum, quòd hora mortis incerta sit, multíque moriantur, tum, quando minimè exspectârunt. Tertium, quòd per mortem in mundo hoc terminentur, & abrumpantur omnia, & tum demum mundi vanitas cognoscatur. Quartum, quòd tempore mortis quilibet hominum super commisso malo & bono omisso doleat. Quapropter magna stultitia est, hominem hoc facere, cujus eum pœniteat.
Circa extremum judicium hæc puncta: Primum est, quod judicium hoc instituendum sit de rebus gravissimis, videlicet: de summo bono, & summo malo. Secundum, & quidem per supremum judicem, qui scit omnia, & cui nemo potest resistere. Tertium, quòd in præsentia totius orbis, à qua mortalium nemo se poterit subducere. Quartum, quòd nè minima quidem spes extremam illam sententiam, aut executionem divinæ justitiæ effugiendi sit affutura.
Circa infernum considerandum occurrit, quòd latus sit, longus, altus, & profundus; latus eò quòd pœnas omnes etiam imaginabiles complectatur; longus eò, quòd omnes sint æternæ pœnæ; altus, quòd sint acerbissimæ in summo gradu; profundus quòd sint meræ pœnæ, nullo omnino consolationis genere permixtæ.
Circa cœlestem gloriam similiter considerandum est, illam amplam ac latam esse, & quòd omne bonum, quod imaginabile est, contineat; imò plùs quàm nos imaginatione nostrâ, aut desideriô assequi possimus. Longa, quia omnia illa bona æterna sunt. Alta, quoniam bona omnia altissima juxta ac nobilissima sunt. Profunda, quia vera puráque sunt bona, nullius mali commixtione violata. Ubi insuper & hoc advertendum est, bona hujus mundi nullam ex quatuor his conditionibus habere, quandoquidem brevia, exigua, sempérque doloribus angustiísque sunt temperata, utì è contrario & mala mundi hujus pauca, brevia & exigua sunt, sempérque aliquali consolatione perfusa. Unde revera concludere poteris, omnes illos cerebrum suum, judiciúmque perdidisse, qui præ amore vitæ hujus, præ timore tribulationum præsentium, aut futura bona deperdunt, aut in futura mala labuntur.